Wîkîferheng:Xwestin/Zazakî

Reya]] verêne çileyê serra 1985î de bi şewe ez mîyanê Dêrsimî ra vîyarta. Ez Erzingan ra ameyêne. Şewe bî, puk bi, vewre sey simerî varayêne. Koyanê mîyanê Erzingan û Dêrsimî de rayîr gêrîyabi. Ma ra ver grayderêk rayîr ra vewre rutêne û hetanî ke ma ko ra xelisîyay otobusa ma zî hêdî-hêdî ey dima şîyêne. [[ Reya]] diyine, roja 30.07.2010 de, kele-kelê germê hamnanî de ez şîya Dêrsim. Herçiqas mi her tim Dêrsim meraq kerdo, her tim mi waştêne ez şirî Dêrsim ra bigêrî la eynî sey nuştişê nê nuşteyî, ez şîyayîş û nêşîyayîş de dudil bîya. Sedemê dudilîya mi no bi ke, qasê aşm û nêm verê cû kênayêka şinasî ya dêrsimije ke Merkezê Ciwanan yê Beledîyeya Dêrsimî de xebitêna, mi ra vatbi ke emser festîvala Dêrsimî de ma seba wendişê şîîran venga to danê. La hetanî destpêkerdişê festîvale ra di rojî ver zî tu xebera mi çîyêk ra nêbîye. Tesadufen yew keyepelê kurdkî de mi programê festîvala 10. yan Munzurî dî. Xora program destpêkerdişê festîvale ra tena di rojî verê cû îlan bibi. Mi ewnîya, programêkê wendişê şîîran de nameyê mi zî esto. Program roja 3. ya festîvale de, yanî, roja 31.07.2010, saete 15.00 de, parka Îsmet Paşayî de virazîyayêne. Program de mi ra teber, nameyê Sennur Sezer, Ezmanê Karî, Namik Kuyumcu, Dedocan, Ehmed Ronîar, Mehmet Çetin û Deniz Gunduzî zî estbîy. Deniz Gunduz moderatorê programî bi la ê bînî heme şaîr ê. [[

Verê]] bendawê Pêrtage de ma pawibê vapure [[yê

Ne]] beledîyeya Dêrsimî ra ne zî komîteya organîzekerdişê festîvale ra tu kes ro mi nêgêrabi. Coka şîyayîş û nêşîyayîş de ez teredud de bîya. Esas, mi nêwaştêne ke ez şêrî. Mi eşnawitbi ke Deniz Gunduz ha Dêrsim de, coka ez bi telefon ey gêraya. Denizî va, “Nuştoxê ma yê kirmanckî eke bêrê û şêrê bi Dêrsim, hol beno.” Naye ser o mi qerar da ke ez şirî. Xora kar û halê ma kurdan wina yo. Ma tu karêkê xo rast û durist nêkenê! Axir roja 30.07.2010, saete 09.00 de ez Dîyarbekir ra ver bi Dêrsim kewta rayîr. Saete 14.00 de ez resaya bi [[Dêrsim.

Kela]] Pêrtage mîyanê awa bendawî de tena [[menda Seke]] mi kitaban ra wendbi, seke mi fotografan de dîbi, manzaraya tebîetê Dêrsimî, bitaybetî koyê berzê daristanan ra kesk, awa çemê Munzurî ya kewîye, zinarê sûrelayî, zaf rindek [[bîy.

Şaristanê]] Dêrsimî [[ Ez]] ke dekewta şaristan mi a kêneka dêrsimije ke verê cû mi ra vatbi ma venga to danî, ez bi telefon aye gêraya. Va, “Temam, ez yena.” Mînîbuse ez meydanê nêzdîye bînaya beledîye de ronaya. Ez şîya serê dêsê hewşê beledîye de epey wext ronişta la kêneka ma ra tu xeberêk nêvejîya. Dima ez telefonî reyde Qemerî gêraya. Qemer şarê Gimgimî yo. O zî Merkezê Ciwanan yê Beledîya Dêrsimî de xebitêno. Qemerî va, “Bêre cor, qatê yewinî.” Qemerî ez berda yew oda, kêna û lajekêk ke emrê înan dorê 30 serran o, uca yê. Kurmanckî qisey kenê, çay û cixara şimenê. Qemerî ez bi înan daya şinasnayîş. Ez serê yew sendelîye de ronişta, Qemer şi. Ez epey wext ronişta. Dima, lajekî yew fîşê arayî û çar hebî zî fîşê werdî day mi û va, “Min ji te re li Demir Otel cî eyar kir, ev jî fîşên xwarinê ne.” Mi yew broşurê programê festîvale girewt û ez vejîyaya [[teber. Ez]] beledîye ra vejîyaya, mi nat û wet persa. Axir mi Demir Otel peyda kerde. Ez gelek rincan bîya, ez vêşan bîya. Mi va ez bineyke xo derg bikerî, dima yew awe leşa xo ro kerî û bêrî war nan biwerî. Otêldarî qatê tewr serinî de, odaya ke hela şanî tîjî dana piro, daye mi. Otele hîris-çewres serrî verê cû virazîyaya. Seba ke nîyetê wayîrê otêle esto ke no payîz bîna birijno coka tu mesref ro otêle nêkerdo. Qulika hewagirewtişî ya tuwaletî, ro zereyê oda abena. Fayansî heme rijîyayê, musluxî şikite yê. Dêsê hetê rastî ke tîjî dana piro û serbanê oda sey firine tanî danê. Ne klîma ne vantilator, çîyêk çin o. Mi çanteyê xo oda de rona, ez nêşaya panc deqayî tede nefes bigîrî. Mi da piro ez ameya [[war. Badê]] ke mi yew lokante de nan werd, mi ewnîya broşurê programî ra, saete 17.00 de salona DAKADî (Dersim, Alevilik, İnanç ve Kültür Akademisi) de yew panel esto. Mi nat û wet persa, axir cayê panelî dî. Panel de Mehmet Bayrak, Pîr Alî Balî, Sabir Güler û Alî Koyluce qiseykerdox bîy, rojnameger Şukrî Yildiz zî moderator bi. Moderatorî va, “Rayîr ra qeza bîya, yew merdo, Sabir Güler zî lingê ey şikîyayê, [[nêameyo.” ]] [[ Sûka]] Dêrsimî de bi deshezaran însanî estbîy, sey maseyê gola Îbrahîm Pêxamberî xilxilîyayêne la panel de zêde kes çin bi. Ê ke amebîy panel zî, zafê înan bicîdîyet panel goşdarî nêkerd. Tayê weriştêne şîyêne, tayê [[ameyêne.

Panel]] de, mi qiseykerdişê Pîr Alî Balî, Alî Koyluce û rojnameger Şukrî Yildizî ra zêde çîyê fehm nêkerd, mi nêzana vanê se. Mesela Pîr Alî Balî wina va: “Cinîyênê, ez pîrê elewîyan a. Gama ke şima mi reyde qisey kenê, sey pîrêk, sey babî, bira yan camêrdêk ney, seke ez waya şima ya, wina mi reyde qisey bikêne.” Nê vateyî ameyêne çi mana, mi fehm nêkerd. Labelê senî ke tayê melayê ma mîyanê cematan de, camî de, cayê şînan de derga-derg sanikan qisey kenê, ey zî winî qisey kerd. Qismê persan de, ewnîya ke kesî ey ra çîyê nêpersa, nişka ra va: “Ganî şima yew perse mi ra zî bipersê!” Axir badê ke xo ra zî yew perse da pers kerdene û lakê qiseykerdişî girewt destê xo, êdî hetanî ke çend rey ame îqaz kerdene fek qiseykerdiş ra [[veranêda.

Mehmet]] Bayrak, Pîr Alî Balî, Şukrî Yildiz, Alî Koyluce [[]] [[]] [[]] [[ Qiseykerdişê]] cigêrayox Mehmet Bayrakî gelek hol bi. Ez wazena qiseykerdişê ey ra bi kilmîye tayê anekdotan tîya neql bikî. Va: “Tirkîya de di tarîxî estê; tarîxo resmî, yanî tarîxo zureyin û tarîxo rastkên, yanî tarîxo ke cigêrayoxê rastkênî nusenê. Goreyê tarîxê rastkênî ra, goreyê belgeyanê ke mi tesbît kerdê ra, serranê 1921-22 de mîyanê kemalîstan û îngilîzan û fransizan de çend peymanê nimitkî virazîyayê. Nê peymanan de qedera kurdan tayîn bîya û kurdî roşîyay. Nê peymanê nimiteyî dima bîy bingehê peymana Lozanî.” [[ Mehmet]] Bayrakî wina dewam kerd: “Tirkî vanê, kurdan 29 rey sere darto we, ma 29 rey serewedartişê kurdan şikito. Na zurî ya. Tarîxê komara Tirkîya de tena di hereketê kurdan estê: Hereketê Kurdan yê Serra 1925î û Hereketê Kurdan yê Agirî. Yê bînî heme te’dîb – tenkîl – teqtîl – tehcîr – temsîl – temdîn – tesfîye yê, yanî Tyê lanetbîyaye yê. Bingehê serewedartişê serra 1925î de rêxistina Azadî esta. Serekê na rêxistine efserê kurdî bîy. Şêx Seîd bi xo yew merdimêko dîndar bi, tena yew nefer bi, dima daxilê na rêxistine bibi. Badê ke kemalîstan serekê rêxistina Azadî tepîştîy, bêhemdîye ra hereket pêşengîya Şêx Seîdî de aver şi. Demeyê hereketê 1925î de 15 hezarî kurdî kişîyay. Goreyê nifûsê ê wextî ra na reqemêka zaf gird a, tam qetlîam o. Nê pêru belgekerde [[yê.” Derheqê]] terteleyê Dêrsimî de zî wina va: “Seke şarê ma yo elewî zano û qal keno, hedîseyê Dêrsimî wina nîyo. Mistefa Kemalî û embazanê xo ta serra 1925î ra, badê şikitişê hereketê kurdan dest bi amadekarîya planê qirkerdişê Dêrsimî kerd. Înan o wext ra nayo xo ver ke kamcîn eşîra Dêrsimî qir bikerê, kamcîn eşîre wereznê. Maciran kam şaristan û qezayanê rojawanî ra vila bikerê. Heme çî plan kerdo. Dima, game bi game tetbîq kerd, hetanî ke serra 1938î de resay bi [[netîce.” Mehmet]] Bayraqî va: “Ez wazena bi çend nimûneyan nîşan bidî ke rejîmê tirkan senî şexsîyetê însanan vurneno. Verî tirkperestîye moda bî. Tayê kurdî kewtîy binê tesîrê îdeolojîya tirkpereste, xo tirk hesibna, pesnê tirkîtîye da, bîy kemalîst. La nika sentezê tirk-îslamîye bîyo moda. Ez ewnêna devşirme û tayê kurdê ke eslê xo înkar kenê, nika ha tembûrê sentezê tirk-îslamîyan cenenê. Mesela, tirkperestanê verênan ra yew zazayanê ma yê hetê Sêwregi Ebûbekir Pamukçu estbi. Ey bi xo îtîraf kerd ke o dewlete reyde şuxulêno. Dima dewlete o heps ra bişert verada. Şi Swêd de bi dîrektîfanê dewlete cereyanê zazacîyîye da dest pêkerdene. Ebûbekir Pamukçu yew şîîra xo de tirkbîyena xo wina îfade keno: [[ BEN]] [[KİMİM? Ben]] Oğuz um, be [[Oruc’um Mertlerin]] beyi, Osman’ım [[ben Çaldıran’da]] Ridaniye’de, [[Mekke’de Müslümanlar’ın]] beyi Yavuz’um [[ben At]] üstünde Mustafa Kemal’im [[ben Adımız]] [[Türk, Dilimiz]] [[Türkçe, Türk’üm,]] Türk’üm [[ben” Mehmet]] Bayrakî badê ke na şîîra ecêbe ya Ebûbekir Pamukçuyê zazacî neql kerde, dima wina dewam kerd: “Seke şima vînenê, camêrd xo verê tirkan de bi tirkîtîye îsbat keno, dima wezîfe gêno û mîyanê kurdan de cereyanê zazacîyîye dano dest pêkerdene. Eynî bi no şekl, nika tayê elewî zî weriştê mîyanê elewîyan de sentezê tirk-îslamîye vila kenê. Û tayê devşirmeyê sey Riza Zelyutî zî vejîyayê, tarîxê elewîyan nusenê. Bi no şekl hişê kurdanê nezanan danê têmîyan [[ro.”

Cigêrayox]] û tarîxnus Mehmet [[Bayrak Qiseykerdişê]] Mehmet Bayrakî zaf erjaye bi. La her di panelîstanê bînan û moderatorî zêde firsend nêda ey. Mehmet Bayrakî behsê meselaya Xoresan ra ameyîşî zî kerd. Va: “Hetanî demeyê îmzakerdişê peymana Qesrê Şîrînî zî hema vajêne ke hetanî Dêrsim erdê Kurdîstanî binê destê sefewîyan de bi. Dewleta sefewîyan seba ke sînorê xo yê rojhelatî bipawo Dêrsim ra kurdî şawitê Xoresan. La verê cû zî kurdî Xoresan de estbîyê. Mesela, Ebu Muslimê Xoresanî kurd o. Kurdan demeyêk pêşengîya Ebu Muslîmî de hukm kerdo. Qismêk kurdî Xoresan ra agêrayê bi Dêrsim.” [[ Gama]] ke Mehmet Bayrakî nê malumatî day, mi dî mîyanê goşdaran ra camêrdêk werişt va: “Madem dêrsimijî seba pawitişê sînorê rojhelatî şawitê bi Xoresan, a game, ma şênê vajin ke dêrsimijî qareman û şerkar ê?” Mehmet Bayrakî va: “Dêrsimijî qareman bîyê, şerkar bîyê, ez nêzana. La ez nika ha vînena ke mîyanê dêrsimijan de elewîyîye nêmenda, ziwanê xo zî qisey nêkenê. Na qaremanî û şerkarî ya?” [[ Mehmet]] Bayrakî yew persa mi ser o, derga-derg qalê dînê Yaresanîye zî kerd. Va: “Elewîyîye eslê xo de Yaresanîye ya. Dînê Yaresanîye (Ehlê Heq) dînêkê kurdan o, la mîyanê tirkmanan û sewbîna miletan de zî vila bîyo. Tirkê elewî zî na grûbe ra yê. Reya verêne mi tesbît kerd û kitabê xo de nuşt ke Elewîyîye eslê xo de Yaresanî ya.” [[]] [[]] [[]] [[]] [[ Badê]] ke ez panel ra vejîyaya, mi şamîya xo werde la tersanê germî ver ez nêaftaraya şirî otêle, ez xo rê sûka Dêrsimî ra gêraya. Ez şîya fekê çemê [[Munzurî.