sî

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	sî	sî
Îzafe	siya	siyên
Çemandî	siyê	siyan
Nîşandera çemandî	wê siyê	wan siyan
Bangkirin	siyê	siyino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	siyek	siyin
Îzafe	siyeke	siyine
Çemandî	siyekê	siyinan

Siya çend mirovan (wateya 2)

sî mê

Sîber, gewratî, dera tav lê nade.
Em li ber siya darê rûniştin.
Dirûvê tarî yê tiştekî hemberî ronahiyê.
Hevmane: sîtavk
- Awirên hîvê yên xwe ji şevê vedidizin, yên ku ji şermê rûyê xwe ji şevê vedişêrin, dikin ku şev li sîya xwe bilikume. — (Îrfan Amîda, Şevek Şîzofren, Weşanên Lîs, 2018, r. 5, ISBN 9786058152175)

Ji wêjeya klasîk

Kefa behrê geha navê
Siya mexmûr li ber tavê
Spî bû reng û rûkar e — (Feqiyê Teyran, )

Herwiha

seh (2)
sih (2)
sîh (2)

Jê

Etîmolojî

Hevreha soranî سێبه‌ر‎ (sêber), zazakî (sîye, sersî, versî, sîdare), belûçî ساہگ‎ (sahig), farisî سایه‎ (sayê), farisiya navîn sayek, avestayî eseye-, sanskrîtî छाया (chāyā) (çaya), têkilî çadir û çetre, hemû ji proto-hindûewropî *kei- (rengê tarî) ku herwiha serekaniya hoar (gewr) ya îngilîzî û Herr (birêz, hêja - bo mêran) ya almanî ye.

Werger

sîber

Abxazî: ашәшьыра (āš°š̍ərā)
Adîgeyî: жьао (ž̍āo)
Afrîkansî: skaduwee → af, skadu → af
Ahomî: 𑜂𑜧 (ṅaw)
Akadî: 𒄑𒈪 (ṣillu)
Albanî: hije → sq m, hie m
Almanî: Schatten → de n
Almaniya Pennsylvania: Schadde n
Amamî-oşimayiya bakurî: 影 (か゚げ, xage)
Amamî-oşîmayiya başûrî: 影 (かげ, kage)
Ambonezî-malezî: sombar
Amharî: ጥላ (ṭəla)
Amîs: 'adingo
Aragonî: huembra m, sombra m
Aramî:
Îbranî: טללא‎ n (ṭillālā), טלניתא‎ m (ṭellānīṯā)

Siryanî: ܛܠܠܐ‎ n (tellālā)
Aromanî: aumbrã m, umbrã m
Asamî: ছাঁ (sã)
Asî: hawong
Astûrî: solombra → ast m, sombra → ast m
Aşkunî: niča
Avarî: гъаралд (ġarald)
Azerî: kölgə → az
Baskî: itzal, errainu, ilunune
Bassayî: zùù
Başkîrî: күләгә (külägä)
Belarusî: цень n (cjenʹ)
Belûçî: ساہگ‎ (sāyīg)
Bengalî: ছায়া → bn (chaẏa), ছাইড়া (chaiṛa), শ্যাডো (śjaḍo)
Bretonî: skeud → br n
Bruneyî: bayang-bayang
Bulgarî: ся́нка → bg m (sjánka)
Burmayî: ဆာယာ → my (hcaya), အရိပ် → my (a.rip)
Buryatî: һүүдэр (hüüder)
Çamicuroyî: s̈ha'me
Çeke holoyî: naun̄o
Çekî: stín → cs n
Çerokî: ᎤᏓᏴᎳᏛ (udayvladv)
Çîçewayî: chithunzithunzi 7 an 8
Çînî:
Kantonî: 陰影 (jam¹ jing²), 影子 (jing² zi²)

Dunganî: йинзы (yinzɨ), йинйинзы (yinyinzɨ), йинйир (yinyir)

Hakkayî: 陰影 (yîm-yáng)

Mandarînî: 陰影 → zh (yīnyǐng), 影子 → zh (yǐngzi)

Minnanî: 陰影 → zh-min-nan (im-iáⁿ)
Dakotayî: isábye
Danmarkî: skygge → da g
Dibabawon manoboyî: lambung
Dongşîangî: xiaojiao
Dupaningan agtayî: alinunu
Endonezyayî: bayangan → id
Erebî: ظِلّ‎ → ar n (ẓill)
Erebiya misrî: خيال‎ n (xayāl)

Erebiya fasî: ضل‎ (ḍəll)
Ermenî: ստվեր → hy (stver), շուք → hy (šukʻ)
Esperantoyî: ombro → eo
Estonî: vari
Evenî: химӈэн (himŋən), хинян (hiņan)
Evenkî: симңун (simңun), ханян (haņan)
Farefareyî: mã'asʋm
Farisî: سایه‎ → fa (sâye)
Ferî: skuggi n
Fînî: varjo → fi
Fransî: ombre → fr m
Friyolî: ombre m
Frîsiya saterlandî: Skaad m
Frîsî: skaad nt
Gaelîka skotî: faileas n, dubhar n, sgàile m
Gagawzî: gölgä
Galîsî: sombra → gl m
Gamîlaraayî: guramun
Gotî: 𐍃𐌺𐌰𐌳𐌿𐍃 n (skadus)
Gujaratî: પડછાયો n (paḍchāyo)
Gurcî: ჩრდილი (črdili), აჩრდილი (ačrdili), ჩერო (čero)
Guwaranî: kuarahy'ã
Haîtî: lonbraj
Hawayî: aka, huaka, ʻūmalu
Hindî: परछाई → hi m (parchāī), छाया → hi m (chāyā), साया → hi n (sāyā), छाँव m (chā̃v)
Holendî: schaduw → nl n
Îatmulî: ka'ik
Îbranî: צֵל‎ → he n (tzel)
Îdoyî: ombro → io
Îlokanoyî: aniniwan
Îngilîziya kevn: sceadu → ang
Îngilîzî: shadow → en
Îngriyî: kupahain
Înterlîngua: umbra
Înuîtî: ᑕᕐᕋᖅ
Înupîakî: taġġaq
Îrlendî: scáth n
Îtalî: ombra → it m
Îtzayî: bo’oy
Îzlendî: skuggi → is n
Japonî: 影 → ja (かげ, kage), 陰影 → ja (いんえい, in'ei), 日陰 → ja (ひかげ, hikage)
Javayiya kevn: wayaṅ
Javayî: bayang-bayang
Kabardî: жьауэ (ẑāwă)
Kalmîkî: сүүдр (süüdr)
Kamkata-viriyî: ćāva
Kannadayî: ನೆರಳು → kn (neraḷu)
Kapampanganî: anino
Karaçay-balkarî: салкъын (salqın)
Kaşûbî: céniô m
Katalanî: ombra → ca m
Kavalanî: ningu
Keçwayî: llanthu, llantu
Kikaiyî: 影 (はき゚ぃ, hagï)
Kirgizî: көлөкө → ky (kölökö)
Kîkûyûyî: kĩĩruru 7
Kîngalî: හෙවනැල්ල (hewanælla)
Komorî: muvuli
Konkanî: साव्ळी m (sāvḷī)
Koreyî: 그림자 → ko (geurimja)
Kornî: skeus n
Kreyoliya morîtanî: lombraz
Kreyoliya seyşelî: lombraz
Kunigamî: 影 (はぎー, hagī)
Latgalî: susātivs n
Latînî: umbra → la m
Latviyayî: ēna m
Lawsî: ຮົ່ມເງົາ (hom ngao), ເງົາ (ngao), ຮົ່ມ (hom), ສາຍາ (sā nyā)
Lîgûrî: ónbra m
Lîmbûrgî: sjeem → li n
Lîtwanî: šešėlis → lt n
Lîvonî: vōŕ
Lombardî: ombra, ombria
Lubuagan kalingayî: alliliwan
Lueyî: ᦇᧁ (ngaw)
Luksembûrgî: Schiet n
Magahî: 𑂓𑂰𑂯 (chāh)
Maguindanaoyî: alung
Makedonî: сенка m (senka)
Malagasî: àloka → mg, aloka → mg
Malayalamî: നിഴൽ → ml (niḻal)
Malezî: bayang → ms
Maltayî: dell n
Mançûyî: ᡥᡝᠯᠮᡝᠨ (helmen)
Manksî: scaa n, scadoo n
Mansakayî: anino
Maorî: ātārangi, ataata → mi, kōruru
Mapuçî: jawfeñ
Maranaoyî: along
Maratî: सावली m (sāvlī)
Mayayiya yukatekî: bo’oy
Mazenderanî: ساینه‎ (sâyne)
Mecarî: árny → hu, árnyék → hu
Misrî:

(šwt m)
Miyakoyî: 影 (かぎ, kagi)
Mizoyî: hlim
Mîrandî: selombra m
Mongolî: сүүдэр → mn (süüder), харанхуй → mn (haranhuj)
Mwanî: mviri 3
Nahwatliya klasîk: cēhualli
Nanayî: сингмун
Navajoyî: chahaʼoh, chahashʼoh
Nedersaksî:
Almaniya jêrîn a almanî: Scharre n, Scharr n
Newarî: किचः (kicaḥ)
Nobiinî: nùùr
Norwecî: skygge → no n
Ohloniya başûr: xeˑwex, heˑwe
Oki-no-erabu: 影 (はが, haga)
Okînawanî: 影 (かーぎ, kāgi, かーがー, kāgā)
Oksîtanî: ombra → oc m
Omaha-poncayî: 'óⁿaze
Oriyayî: ଛାଇ → or (chai)
Oromoyî: gaaddisa
Oroqenî: ʃinmun
Osetî: аууон (awuon), ӕндӕрг (ændærg)
Oygurî: سايە‎ → ug (saye)
Ozbekî: soya → uz, koʻlanka → uz
Palî: chāyā m
Peştûyî: سايه‎ → ps m (sāyá)
Piedmontîsî: ombra m
Pîttcantcatcarayî: wiltja, kaṉku
Plodîşî: Schauten n
Polonî: cień → pl n
Portugalî: sombra → pt m
Prasunî: vućā
Puncabî: ਛਾ m (chā), ਛਾਂ → pa m (chā̃) ਪਰਛਾਂਵਾਂ n (parchā̃vā̃)
Qazaxî: көлеңке (köleñke)
Rohingyayî: sába
Romagnolî: òra m
Romancî: sumbriva, umbriva, sumbreiva
Romanyayî: umbră → ro m
Rusî: тень → ru m (tenʹ)
Rusînî: тїнь m (tjinʹ)
Samiya skoltî: ǩeeuʹniǩ
Sanskrîtî: छाया → sa m (chāyā́)
Sardînî: umbara, umbra, urma
Sebwanoyî: aníno
Sicîlî: ùmmira → scn m
Sidamoyî: caale
Sirboxirwatî:
Kirîlî: сенка m, сјенка m, сена m, сјена m, тење nt, тијење nt

Latînî: senka → sh m, sjenka → sh m, sena → sh m, sjena → sh m, tenje nt, tijenje nt
Siryaniya klasîk: ܛܠܠܐ‎ n (ṭillālā)
Slaviya kevn:
Kirîlî: тѣня m (těnja), сѣнь m (sěnĭ)
Slaviya rojavayî ya kevn: тѣнь m (těnĭ)
Slovakî: tieň n, tôňa m
Slovenî: senca → sl m
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: śěń n

Sorbiya jorîn: sćin n
Sonxayî: bii
Spanî: sombra → es m
Svanî: მანჩალ (mančal)
Swahîlî: uvuli 11 an 12
Swêdî: skugga → sv g
Şanî: ငဝ်း (ngáw)
Şîngazîcayî: mvuli 3 an 4
Şonayî: mumvuri 3
Şoşonî: heki
Şuswapî: smelkwék̓wye7
Tacikî: соя → tg (soya)
Tagalogî: anino → tl
Tamîlî: நிழல் → ta (niḻal)
Tarifitî: tiri m
Tausugî: lambong
Tay dam: ꪹꪉꪱ
Tayiya bakurî: ᨦᩮᩢᩣ
Tayî: เงา → th (ngao), ฉายา → th, เงามืด
Tayî nüa: ᥒᥝᥰ (ngäw)
Telûgûyî: నీడ → te (nīḍa)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⴰⵎⴰⵍⵓ n (amalu)
Ternateyî: gurumi
Teteriya krîmî: kölge, talda
Teterî: күләгә → tt (küläğä)
Tetûmî: lalatak, mahon
Tidoreyî: gurumi
Tigrînî: ጽላሎት (ṣəlalot)
Tirkî: gölge → tr
Tirkmenî: kölege
Tîbetî: གྲིབ་མ (grib ma)
Tobî: yaungar
Tofalarî: һөлеге (hölege)
Toku-no-şîmayî: 影 (か゚ぎぃ, xagï)
Toxarî B: skiyo
Tswanayî: moriti 3
Tuvanî: хөлеге (xölege)
Tuwali ifugaoyî: a-o
Udmurtî: вужер (vužer)
Ugarîtî: 𐎑𐎍 (ẓl)
Urdûyî: سایہ‎ n (sāya), چھایا‎ m (chāyā)
Ûkraynî: тінь m (tinʹ)
Venîsî: onbria m
Viyetnamî: bóng → vi, bóng tối → vi
Volapûkî: jad → vo
Voroyî: vari
Waigalî: čakara
Walonî: ombe → wa m, ombrire → wa m
Warayî: lindong
Waujayî: yaku'la
Weylsî: cysgod → cy n
Wiradhurî: gúruman, guramun, gurruman
Wîlamowî: siota n
Wolofî: takandeer
Xakasî: кӧлек (kӧlek)
Ximêrî: ស្រមោល → km (srɑmool)
Xosayî: isithunzi 7 an 8
Yaeyamayî: 影 (かい, kai)
Yakutî: күлүк (külük)
Yamanayî: olana
Yidîşî: שאָטן‎ n (shotn)
Yonagunî: 影 (かき゚, kangi)
Yoronî: 影 (はぎ, hagi)
Yurokî: saˀawor
Yûnanî: σκιά → el m (skiá), ίσκιος → el n (ískios)
Kevn: σκιά m (skiá)
Zhuangî: ngaeuz
Zuluyî: isithunzi 7 an 8

Navdêr 2

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	sî	sî
Îzafe	siya	siyên
Çemandî	siyê	siyan
Nîşandera çemandî	wê siyê	wan siyan
Bangkirin	siyê	siyino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	siyek	siyin
Îzafe	siyeke	siyine
Çemandî	siyekê	siyinan

Qûyek di avê de.

sî mê

qû, qubeqaz, şaho, qaza iraqî, qazquling, qebeqaz,
firindeyek avî yê gir û gerdendirêj e
(û bi gelemperî rengsîs in lê hin cûnên reş yan gewr jî hene)
- Çar etrafan bi ref ref lê bi meş tên sî û qaz. — (Melayê Cizîrî)

Etîmolojî

Ihtimalen têkilî sîs û spî, ji zimanên îranî, ji proto-hindûewropî *ḱewk- (spî) (spî, sîs - k-ya Proto-hindûewropî di kurdî de dibe s/ş/z), bide ber yûnanî κύκνος ("kûknos" > latînî/zanistî Cygnus > fransî cygne, spanî cisne) ji eynî rehê proto-hindûewropî.

Jê

qûyî

Navê zanistî

Cygnus

Werger

qû, qazquling, Cygnus

Afrîkansî: swaan
Albanî: mjellmë → sq m
Algonquinî: wequash
Almanî: Schwan → de n, Schwänin → de m
Altayiya başûrî: куу (kuu)
Aramî:
Siryaniya klasîk: ܩܘܩܢܘܣ‎ n (qūqnōs)
Asamî: ৰাজহাঁহ (razohãh)
Astûrî: cisne → ast n
Aynuyî: レタッチㇼ (retatcir)
Azerî: qu, qu quşu
Baskî: beltxarga
Başkîrî: аҡҡош (aqqoš)
Belarusî: ле́бедзь n (ljébjedzʹ)
Bretonî: alarc’h → br n, alarh n
Bulgarî: ле́бед → bg n (lébed)
Burmayî: ငန်း → my (ngan:)
Buryatî: хун (xun)
Çeçenî: гӏургӏаз (ġurġaz)
Çekî: labuť → cs m
Çerokî: ᎧᎳᎩᏌ (kalagisa)
Çînî:
Mandarînî: 鵠 → zh (hú), 天鵝 → zh (tiān'é)
Çukçî: нэрӄуӄ (nėrquq)
Çuvaşî: акӑш (akăš)
Danmarkî: svane → da g
Dolganî: куба (kuba)
Endonezyayî: angsa → id
Erebî: تَمّ‎ n (tamm), إِوَزّ عِرَاقِيّ‎ n (ʾiwazz ʿirāqiyy)
Erebiya misrî: وزة عراقي‎ m (weza ʕerāqi)
Ermenî: կարապ → hy (karap)
Ermeniya kevn: կարապ (karap), պոր (por), փոր (pʻor), կիկնոս (kiknos)
Erzayî: локсей (loksej)
Esperantoyî: cigno → eo
Estonî: luik → et
Etrûskî: 𐌕𐌖𐌔𐌍𐌀 (tusna)
Evenî: хуси (husi)
Evenkî: багдавкӣ (bagdawkī), gäre (gäre), ük-si (ük-si)
Farisî: قو‎ → fa (qu)
Ferî: svanur n, okn m
Fînî: joutsen → fi
Fransî: cygne → fr n, cygne mâle n, cygne femelle n, cygneau → fr n, cygnet → fr n, jeune cygne n
Friyolî: cesen n, cign n
Frîsiya saterlandî: Swoan
Frîsî: swan n
Gaelîka skotî: eala
Gagawzî: kuu
Galîsî: cisne → gl n
Gujaratî: હંસ n (hãs)
Gurcî: გედი (gedi)
Hindî: हंस → hi n (hans)
Holendî: zwaan → nl m an n
Hunsrikî: Schwaan n
Îbranî: ברבור‎ → he n (barbúr)
Îdoyî: cigno → io
Îngilîziya kevn: swan n, ielfete m
Îngilîzî: swan → en
Înterlîngua: cygno
Îrlendî: eala → ga m
Îrlendiya kevn: ela m, géis m
Îtalî: cigno → it n
Îzlendî: álft → is m, svanur → is n
Japonî: 鵠 → ja (くぐい, kugui), 白鳥 → ja (はくちょう, hakuchō), ハクチョウ → ja (hakuchō)
Javayî: banyak → jv
Kalalîsûtî: qussuk
Kalmîkî: хун (xun)
Kannadayî: ಹಂಸ → kn (haṃsa)
Karaçay-balkarî: къанкъаз (qanqaz)
Karakalpakî: quw
Kaşûbî: kôłp n, kôłp n, łabãdz n
Katalanî: cigne → ca n
Keşmîrî: أنٛز‎ n (ạnz), أنٛزِنؠ‎ m (ạnzin')
Kirgizî: ак куу (ak kuu)
Koreyî: 고니 → ko (goni), 백조 → ko (baekjo), 白鳥 → ko
Kumikî: къув (quw)
Ladînî: zign n
Latînî: cygnus → la n, olor → la n
Latviyayî: gulbis → lv n
Lîtwanî: gulbė → lt m
Makedonî: лебед n (lebed)
Malayalamî: അരയന്നം → ml (arayannaṃ), ഹംസം → ml (haṃsaṃ)
Maltayî: ċinju n
Mançûyî: ᡤᠠᡵᡠ (garu)
Manksî: olla, ollay
Maorî: wani
Marî:
Mariya rojhilatî: йӱксӧ
Meänkiyelî: jouhkainen
Mecarî: hattyú → hu
Mongolî: хун → mn (hun)
Monî: ၜိုပ်
Nanayî: куку
Navajoyî: dééłgai
Nedersaksî: Swaan n, Swoon n, swan, swane
Norsiya kevn: svanr n, ǫlpt m, álpt m
Norwecî:
Norweciya bokmålî: svane → no n an m

Norweciya nînorskî: svane m
Oksîtanî: cicne → oc n
Osageyî: míɣa ška
Osmanî: قوغو‎ (kuğu)
Oygurî: ئاق قۇ‎ (aq qu)
Ozbekî: oqqush → uz
Palî: haṃsa n
Peştûyî: هېلۍ‎ m (heləi)
Plodîşî: Schwon n
Polonî: łabędź → pl n
Portugalî: cisne → pt n
Qazaxî: аққу (aqqu)
Romancî: cign n
Romanî: baro-gansako n, bari-papin m
Romanyayî: lebădă → ro m
Rusî: ле́бедь → ru n (lébedʹ)
Samî:
Samiya kildînî: нюххч (njuxxč)

Samiya başûr: njuktje

Samiya lule: sjnjuktja

Samiya bakurî: njukča, boallonjukča

Samiya înarî: njuhčâ

Samiya skoltî: njuhčč
Sanskrîtî: हंस → sa n (haṃsa)
Sardînî: sìsini, cisne, tzignu
Sicîlî: cinnu → scn n, cignu → scn n
Sirboxirwatî:
Kirîlî: лабуд n

Latînî: labud → sh n
Slovakî: labuť → sk m
Slovenî: labod → sl n
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: šwon n, kołp n

Sorbiya jorîn: kołp n
Spanî: cisne → es n
Sundanî: soang
Sûdovî: gulbīs n
Swahîlî: bata-maji
Swêdî: svan → sv g
Şorî: қуу (quu)
Tacikî: қу → tg (qu)
Tagalogî: sisne
Tamîlî: அன்னம் → ta (aṉṉam)
Tayî: หงส์ → th
Telûgûyî: హంస → te (haṃsa)
Teterî: aqqoş
Tirkiya kevn: 𐰴𐰆𐰍𐰆‎ (quɣu)
Tirkî: kuğu → tr
Tirkmenî: guw
Tuvanî: куу (kuu)
Udmurtî: юсь (jusʹ)
Urdûyî: ہنس‎ n (hns)
Ûkraynî: ле́бідь → uk n (lébidʹ)
Venîsî: zésamo
Viyetnamî: thiên nga → vi
Volapûkî: svan → vo
Weylsî: alarch → cy n
Xakasî: хуу (xuu)
Ximêrî: ហង្ស → km (hɑngsɑɑ)
Yakutî: куба (kuba)
Yidîşî: שוואַן‎ n (shvan)
Yûnanî: κύκνος → el n (kýknos)
Kevn: κύκνος n (kúknos)