agir
Binêre herwiha: AgirKurdîBiguhêre
BilêvkirinBiguhêre
Biguhêre
| Zayenda nêr a binavkirî | ||||
|---|---|---|---|---|
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar | ||
| Navkî | agir | agir | ||
| Îzafe | agirê | agirên | ||
| Çemandî | agirî | agiran | ||
| Nîşandera çemandî | wî agirî | wan agiran | ||
| Bangkirin | agiro | agirino | ||
| Zayenda nêr a nebinavkirî | ||||
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar | ||
| Navkî | agirek | agirin | ||
| Îzafe | agirekî | agirine | ||
| Çemandî | agirekî | agirinan | ||
agir nêr
- germahî û ronahiya ku peyda dibe dema tiştek dişewite anku disuje:
- Agir tiştek talûke ye.
- kuçk yan argûn yan tebax:
- Çayekê dane ser agirî.
- şewat, bûyera şewitîna anku sotina tiştekî:
- Tevaya mala wan di agirî de şewitî.
- berdana fîşekan yan topan
- coş, coşdarî, enerjî:
- agirê dilê min
- ta, tagerm
Ji wêjeya klasîkBiguhêre
- Ev gunbeda dewwarê çerx
Agir di ab û gil dikit
Qelban ji qelban hildikit— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)
Bi alfabeyên dinBiguhêre
- kurdî-erebî ئاگر
- kurdî-krîlî: агьр
HerwihaBiguhêre
HevmaneBiguhêre
TêkilîBiguhêre
JêBiguhêre
- (Lêker) agir barandin
- (Lêker) agir berdan
- (Lêker) agir geş kirin
- (Lêker) agir girtin
- (Lêker) agir reş kirin
- (Lêker) agir xweş kirin
- (Lêker) agir kirin
- (Navdêr) agirbûn
- (Navdêr) agirkirin
- (Rengdêr) agirgirtî
- (Rengdêr) agirbirî
- agiravêj
- agiravêjî
- agiravêjk
- agirgir
- agirnegirî
EtîmolojîBiguhêre
ji proto-hindûewropî *h₁eh₂ter- (“agir”). Hevreha soranî ئاگر (agir), hewramî ayir, awir, ar, êr, zazakî adir, farisî آذر (azer) / آدر (ader) û آتش (ateş), tacikî озар (ozar), pertî 𐭀𐭕𐭓𐭅 (adur), pehlewî 𐭠𐭲𐭥𐭥𐭩 (atur), hexamenişî 𐎠𐎫𐎼 (ātar-), 𐎠𐎫𐎼(ātr-), medî 𐎠𐎫𐎼 (*ātr-), 𐎠𐎰𐎼 (*āθr-), avestayî 𐬁𐬙𐬀𐬭𐬱 (aterş), lurî teş, osetî арт (art), peştûyî اور (vr) (or), sanskrîtî अथर्वन् (athervan), ermenî այրեմ (ayrem, “sotin”), sirbî ва̏тра (vatra: agir), çekî vatra, albanî vatër, îrlendî áith, weylsî odyn, umbriyayî atru, latînî āter (reş, tarî). Herwiha bidin ber sanskrîtî अगिर (agira: roj; agir).
Ev peyv ji zimanên îranî bi berfirehî ketiye zimanên tirkîkî û cihê peyva ot (agir) ya tirkiya kevn girtiye yan jî li gel wê tê bikaranîn: osmanî آتش (âteş) û آذر (âzer), tirkî ateş ("od" ya tirkiya xwemalî hema-hema êdî qet nayê bikaranîn), azerî atəş (li gel od ya esil-tirkîkî), ozbekî otash (li gel oʻt ya xwemalî), kirgîzî аташ (ataş - li gel от /ot/ ya xwemalî).
Ji bilî zimanên tirkîkî, heman peyv herwiha ketiye ermenî (աթաշ /atʿaş/) û gelek zimanên Hindistan û Pakistanê jî: ûrdûyî آتش (atiş), hindî आतिश (atiş)...
Bi zaravayên dinBiguhêre
- Soranî: agir, ayir, awir
- kelhûrî: agir, ayir
- şêxbizinî: agir, arig, ayir, ar, teş
- lekî: agir
- hewramî: ahir, awir, awîr, ayir, eyir
- zazakî: adir
WergerBiguhêre
- Aasayî: yóggot
- Abay-sembwakî: afuy
- Afrîkansî: vuur → af
- Albanî: zjarr → sq nêr
- Alêwîtî: qignax̂
- Alutîqî: keneq
- Angevinî: fieu
- Aromanî: foc
- Arapaho: hisitee
- Atîkamekwî: ickote
- Azerî: od → az
- Babariya başûr-rojhilat: ˈuwi
- Bambarayî: ta, tamana, tasuma
- Baskî: su → eu
- Başkîrî: ут (ut)
- : Feia nt
- Bengalî: আগুন (agun)
- Biloxî: phêti
- Bretonî: tan → br
- Bulgarî: огън → bg (ógǎn) nêr
- Çekî: oheň → cs
- Cimbrî: vaür nt
- Çînî: 火 → zh (huǒ) (1), 火灾 → zh (huǒzāi) (1)
- Çukçansî: ʔoṣitʰ
- Çuvaşî: çулăм (çulăm)
- Damariya rojhilat: ʻai
- Danmarkî: ild → da g
- Almanî: Feuer → de nêtar
- Erebî: نار → ar m (nar)
- Ermenî: կրակ → hy (krak) (krak)
- Esperantoyî: fajro → eo
- Estonî: tuli → et
- Eweyî: dzo
- Farisî: آتش → fa (ateş)
- Ferî: eldur
- Fînî: tuli → fi
- Fransî: feu → fr
- Frîsî: fjoer → fy
- Fulahî: yiite
- Gaelîka skotî: teine
- Gagawzî: ateş
- Gotî: 𐍆𐍉𐌽 (fon) nêtar (1)
- Elmanîşî: fiir
- Gujaratî: અગ્નિ → gu (agni)
- Hindî: आग → hi (agni)
- Holendî: vuur → nl nêtar
- Îbranî: אֵשׁ mê / nêr
- Îdoyî: fairo → io
- Indonezî: api → id
- Inglîzî: fire → en
- Inglîziya kevn: æled, fyr
- Înterlîngua: foco
- Îrlendî: tine
- Îtalî: fuoco → it (1) ; fiamma → it ; incendio → it
- Îzlendî: eldur → is
- Japonî: 火 → ja (hi) (1) ; 火事 → ja (kaji), 火災 → ja (kasai)
- Kabîlî: times
- Karaçay-balkarî: от
- Kaskayî: kón
- Katalanî: foc → ca
- Kîkûyûyî: mwaki
- Kirgizî: от → ky (ot)
- Koreyî: 불 → ko (bul)
- Kornî: tan
- Korsîkayî: focu → co
- Kotavayî: tey
- Koyukonî: kkunʼ
- Kumikî: от (ot)
- Yakutî: уот (uot)
- Latînî: ignis → la, incendium → la
- Latviyayî: uguns → lv
- Lîtwanî: ugnis → lt
- Luba-kasayî: mudilu
- Luksembûrgî: Feier nt
- Malagasî: afo → mg
- Malezî: api → ms
- Maratî: अग्नि (agni)
- Mayayiya yukatekî: k’aak’
- Mecarî: tűz → hu
- Mattolî: koŋˀ
- Nganasanî: туй
- Nlûyî: ǀ’i
- Nogayî: от (ot)
- Norsiya kevn: bál
- Norwecî: ild → no
- Oksîtanî: fòc → oc, fuòc → oc, huec → oc
- Osetî: арт (art) (art), зынг (zyng) (zyng)
- Oygurî: ئوت (ot)
- Oyratayî: aʈa
- Papyamentoyî: kandela
- Pîrahayî: hoaí
- Palueyî: abi
- Polonî: ogień → pl
- Portugalî: fogo → pt, lume → pt
- Puncabî: ਅੱਗ → pa (agga)
- Qazaxî: от (ot)
- Romanyayî: foc → ro nt
- Romanî: jag
- Rusî: огонь → ru (ogon’) nêr
- Samiya bakurî: dolla, buollin
- Sanskrîtî: अग्नि → sa (agni) nêr
- Sawayî: lutεη
- Şawî: lɛafit
- Şîngazîcayî: mro
- Sirananî: faya
- Sonxayî: nuna
- Şorî: от
- Spanî: fuego → es nêr
- Thaoyî: apuy
- Swahîlî: moto → sw
- Swêdî: [1] eld → sv, brand → sv; brasa → sv
- Tacikî: оташ → tg (otaš) (otaš)
- Tagalogî: apóy, súnog
- Tamîlî: நெருப்பு → ta (neruppu), தீ → ta (tī)
- Tempasuk dusunî: tapuy
- Teterî: ут → tt (ut)
- Teteriya krîmî: ateş
- Tennetî: gwo̱o̱
- Tirkî: ateş → tr
- Tirkmenî: ot
- Tofalarî: от
- Torangî: fieuil
- Urdûyî: آگ → ur
- Walonî: feu → wa n
- Weylsî: tân → cy
- Xakasî: от (ot)
- Yakîmayî: ílkwsh
- Yokutiya deştî ya başûrî: ʔoṣitʰ
- Yûnanî: φωτιά → el (fotiá) mê, πυρ → el (pyr) nêtar
- Yûnaniya kevn: πῦρ n (pûr)
FransîBiguhêre
BilêvkirinBiguhêre
Deng (Fransa (Aude)) Deng (Swîsre (Valais)) Deng (Fransa (Liyon)) Deng (Fransa (Manche)) Deng (Fransa (Cornimont)) Deng (Fransa (Cesseras)) Deng (Fransa (Saint-Étienne))
LêkerBiguhêre
agir