zanîn
KurdîBiguhêre
BilêvkirinBiguhêre
LêkerBiguhêre
zanîn (lêkera gerguhêz) | ||
---|---|---|
Rehê dema niha: | ||
RP. Niha | ||
ez | dizanim | |
tu | dizanî | |
ew | dizane | |
em, hûn, ew | dizanin | |
Fermanî | Yekjimar | bizane |
Pirjimar | bizanin | |
Rehê dema borî: | ||
RP. Boriya sade | ||
min | zanî | |
te | zanî | |
wê/wî | zanî | |
me, we, wan | zanî | |
Formên din: Tewandin:zanîn |
zanîn lêkera xwerû, gerguhêz
- hay jê hebûn, agah jê hebûn, agahdar bûn, haydar bûn (ji tiştekê);
- Ez dizanim ew li kû ye. (Min agadarî heye ka ew li kû ye. Min hay jê heye ew li kû derê ye.)
- Mahmût Xan nizane maf û diyarî çi ye. Ew bûye Osmanî. — (Çiyayê Agirî, Yaşar Kemal, Weşanxana Çanda Kurdî)
- karîn tiştekî bike
- Ez dirûnê nizanim.
- karîn bi zimanekî biaxive û fam bike
- Ew baş bi kurdî dizane.
- piştrast bûn
- Ez dizanim ew dîsan jî nayê.
- zanist, zanyarî, ilm
- Em tenê dikarin bi zanînê civaka xwe pêş ve bibin.
Ji wêjeya klasîkBiguhêre
- Şêweyê dilberê bizan sunnet e şêwe 'işwe ferd
Şêweyê dilberê bizan sunnet e şêwe 'işwe ferd— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)
Bi alfabeyên dinBiguhêre
TewînBiguhêre
- -zan-
Ne-erênî:
- dema niha ya giştî û dema bêt: nizan-
- dema niha ya berdewam: nedizan-
- demên borî: ne(-)zan-
Bide berBiguhêre
NîşeBiguhêre
Lêkerên karîn/kanîn û zanîn bi hin awayan ji lêkerên din yên kurmancî cuda tên tewandin. Bo mînak: di dema niha de di hin devokan de pêşqertafa di- nakeve pêşiya wan. Anku lêkeran bi awayê "ez dikim, tu dibêjî, ew dixwe" tên tewandin lê karîn/kanîn û zanîn di hin devokan de wek "ez karim, tu zanî, ew kane" tên tewandin (li cihê "ez dikarim, tu dizanî, ew dikane").
Herwiha neyînîkirina wan ne bi na- ye lê bi ni- ye. Anku di kurmancî de lêker bi awayê "ez nakim, tu naçî, ew nabêje" û hwd. tên neyînîkirin lê ji bilî van lêkeran karîn/kanîn û zanîn - ku bi awayê "ez nizanim, tu nikarî, ew nikane" tên neyînîkirin.
Herwiha di rewşên din de jî hin cudahî hene. Ji hemû lêkerên din re di raweya şertî de (kondîsyonal yan subjunktîv) bi giştî lêker bi formûlaya "bi- + reha dema niha + qertafa kesane" ne: "ez bi-ç-im, tu bi-k-î, ew bi-bêj-e". Ev qaydeya giştî di hin devokan de li gel lêkerên karîn/kanîn û zanîn dîsa jî li kar e: "ez bi-zan-im, tu bi-kar-î, ew bi-kan-e". Lê di hin devokan de jî ew bi formûlaya "rehê dema niha + -i- + -b- + qertafa kesane" tên çêkirin: "ez kar-i-b-im, tu zan-i-b-î, ew kan-i-b-e". Di hin devokan de jî îcar ev herdu qayde di heman demê de tên bikaranîn: "ez bi-zan-i-b-im, tu bi-kar-i-b-î, ew bi-kan-i-b-e".
EtîmolojîBiguhêre
Ji proto-hindûewropî *ǵenh₃- / *ǵenə- / *ǵnō-, têkildarî zan- ya avestayî, pehlewî dan-, farisî dan-, zazakî zanayene, sanskrîtî jānāmi, rusî знать (znat'), elmanî kann, swêdî kan (dikare) û känna (nasîn), inglîzî can (bixwîne: ken, "karîn") û know (bixwîne: now "zanîn" ji inglîziyan kevn cunnan, bixwîne: kunnan "zanîn").
Ji proto-hindûewropî: *gne- ("zanîn"), proto-îranî: *zan- ("zanîn"), avestayî: zān- ("zanîn"), partî: z'n- ("zanîn"), pehlewî: d'n- ("zanîn"), sogdî: z'n- ("zanîn"), farisî: dān- ("zanîn"), osetî: zynd- ("zanîn"), belûçî: zan- ("zanîn"), semnanî: zūn- ("zanîn"), sengîserî: zun- ("zanîn") ... alfabeya arî, kurmancî: zanîn- ("zanîn"), soranî: zanîn- ("zanîn"), hewramî: zanay ("zanîn"), zazakî: zanayene, sanskrîtî: jna- ("zanîn"), latînî: gno- ("zanîn"), yûnanî: gno- ("zanîn"), inglîzî: know ("zanîn") ..., almanî: kann (dikare), swêdî: kan (dikare), känna (nasîn)
Çavkanî: Cheung p.467, Watkins p.33, Etymonline
Binere herwiha: nasîn
JêBiguhêre
WergerBiguhêre
- Talişî: zine → tly
- Afrîkansî: weet → af
- Çekî: vědět → cs
- Almanî: wissen → de, Wissen → de nêr, kennen → de, ?Fachwissen → de m
- Erebî: علم → fa ('elime), معرفة → ar,يقين → ar, فهم → ar, دراية → ar, ?عرف → ar, ?الإطلاع → ar, ?الحكمة → ar, ?الدرایة → ar, ?العلم → ar, ?العین → ar
- Farisî: دانستن → fa (danesten), بلد بودن → fa, دانستن → fa, فهمیدن → fa, پی بردن → fa, میداند → fa, بدان → fa
- Ferî: witte → fo
- filipînî: málaman
- Fînî: tietää → fi
- Fransî: savoir → fr
- Guwaranî: kuaa → gn
- Holendî: weten → nl
- Mecarî: ismer → hu
- Indonezî: tahu → id
- Inglîzî: to know (to have knowledge about something), ?cognise → en, ?cognition → en, ?cognizance → en, ?cognize → en, ?erudition → en, ?find out → en, ?get knowledge → en, ?know-how → en, ?knowledge → en, ?known → en, ?learning → en, ?lore → en, ?witting → en, ?wot → en, ?wotting → en
- Înterlîngue: saper → ie
- Îtalî: sapere → it
- Japonî: shiru → ja
- Latînî: scire → la
- mançûyî: (ulhimbi)
- Portugalî: saber → pt
- Rusî: знать → ru (znatʹ)
- Slovakî: vedieť → sk
- Spanî: saber → es
- Swêdî: veta → sv
- Tirkî: bilmek → tr, bilgelik → tr, bilgi → tr, bilim → tr, tanıma → tr, tanımak → tr, bilme → tr, haber → tr bilgisi olmak → tr
- Tokpisinî: save → tpi
- Tupînambayî: kuab
Biguhêre
Zayenda mê ya binavkirî | ||||
---|---|---|---|---|
Rewş | Yekjimar | Pirjimar | ||
Navkî | zanîn | zanîn | ||
Îzafe | zanîna | zanînên | ||
Çemandî | zanînê | zanînan | ||
Nîşandera çemandî | wê zanînê | wan zanînan | ||
Bangkirin | zanînê | zanînino | ||
Zayenda mê ya nebinavkirî | ||||
Rewş | Yekjimar | Pirjimar | ||
Navkî | zanînek | zanînin | ||
Îzafe | zanîneke | zanînine | ||
Çemandî | zanînekê | zanîninan |
zanîn mê
- Maneya vê peyvê hê nehatiye nivîsîn. Heke hûn maneya wê bizanin, kerem bikin binivîsin.
- Mînakek bidin... (biguhêre)