zanîn

Binêre herwiha: zanin

Kurdî biguhêre

Bilêvkirin biguhêre

IPA^(kilîd): /zˤɑ'niːn/
Kîtekirin: za·nîn

Lêker biguhêre

zanîn (lêkera gerguhêz)
Rehê dema niha: -zan-
`RP.` Niha
	ez	dizanim
	tu	dizanî
	ew	dizane
	em, hûn, ew	dizanin
Fermanî	Yekjimar	bizane
Fermanî	Pirjimar	bizanin
Rehê dema borî: -zanî-
`RP.` Boriya sade
	min	zanî
	te	zanî
	wê/wî	zanî
	me, we, wan	zanî
Formên din: Tewandin:zanîn

zanîn lêkera xwerû, gerguhêz

hay jê hebûn, agah jê hebûn, agahdar bûn, haydar bûn (ji tiştekê);
Ez dizanim ew li kû ye. ― Min agadarî heye ka ew li kû ye. Min hay jê heye ew li kû derê ye.
- Mahmût Xan nizane maf û diyarî çi ye. Ew bûye Osmanî. — (Çiyayê Agirî, Yaşar Kemal, Weşanxana Çanda Kurdî)
karîn tiştekî bike
Ez dirûnê nizanim.
karîn bi zimanekî biaxive û fam bike
Ew baş bi kurdî dizane.
piştrast bûn
Ez dizanim ew dîsan jî nayê.
zanist, zanyarî, ilm
Em tenê dikarin bi zanînê civaka xwe pêş ve bibin.

Ji wêjeya klasîk biguhêre

Şêweyê dilberê bizan sunnet e şêwe 'işwe ferd
Şêweyê dilberê bizan sunnet e şêwe 'işwe ferd — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Bi alfabeyên din biguhêre

kurdî-erebî: زانين‎ (dengnasî: ظانین)
kurdî-krîlî: занин

Bide ber biguhêre

agah jê hebûn
aşna bûn
hay jê hebûn
nasîn
nas kirin
şareza bûn

Lêkerên karîn/kanîn û zanîn bi hin awayan ji lêkerên din yên kurmancî cuda tên tewandin. Bo mînak: di dema niha de di hin devokan de pêşqertafa di- nakeve pêşiya wan. Anku lêkeran bi awayê "ez dikim, tu dibêjî, ew dixwe" tên tewandin lê karîn/kanîn û zanîn di hin devokan de wek "ez karim, tu zanî, ew kane" tên tewandin (li cihê "ez dikarim, tu dizanî, ew dikane").

Herwiha neyînîkirina wan ne bi na- ye lê bi ni- ye. Anku di kurmancî de lêker bi awayê "ez nakim, tu naçî, ew nabêje" û hwd. tên neyînîkirin lê ji bilî van lêkeran karîn/kanîn û zanîn - ku bi awayê "ez nizanim, tu nikarî, ew nikane" tên neyînîkirin.

Herwiha di rewşên din de jî hin cudahî hene. Ji hemû lêkerên din re di raweya şertî de (kondîsyonal yan subjunktîv) bi giştî lêker bi formûlaya "bi- + reha dema niha + qertafa kesane" ne: "ez bi-ç-im, tu bi-k-î, ew bi-bêj-e". Ev qaydeya giştî di hin devokan de li gel lêkerên karîn/kanîn û zanîn dîsa jî li kar e: "ez bi-zan-im, tu bi-kar-î, ew bi-kan-e". Lê di hin devokan de jî ew bi formûlaya "rehê dema niha + -i- + -b- + qertafa kesane" tên çêkirin: "ez kar-i-b-im, tu zan-i-b-î, ew kan-i-b-e". Di hin devokan de jî îcar ev herdu qayde di heman demê de tên bikaranîn: "ez bi-zan-i-b-im, tu bi-kar-i-b-î, ew bi-kan-i-b-e".

Etîmolojî biguhêre

Ji proto-hindûewropî *ǵenh₃- / *ǵenə- / *ǵnō-, têkildarî zan- ya avestayî, pehlewî dan-, farisî dan-, zazakî zanayene, sanskrîtî jānāmi, rusî знать (znat'), almanî kann, swêdî kan (dikare) û känna (nasîn), îngilîzî can (bixwîne: ken, "karîn") û know (bixwîne: now "zanîn" ji îngilîziya kevn cunnan, bixwîne: kunnan "zanîn").

Ji proto-hindûewropî: *gne- ("zanîn"), proto-îranî: *zan- ("zanîn"), avestayî: zān- ("zanîn"), partî: z'n- ("zanîn"), pehlewî: d'n- ("zanîn"), sogdî: z'n- ("zanîn"), farisî: dān- ("zanîn"), osetî: zynd- ("zanîn"), belûçî: zan- ("zanîn"), semnanî: zūn- ("zanîn"), sengîserî: zun- ("zanîn") ... ^{alfabeya arî}, kurmancî: zanîn- ("zanîn"), soranî: zanîn- ("zanîn"), hewramî: zanay ("zanîn"), zazakî: zanayene, sanskrîtî: jna- ("zanîn"), latînî: gno- ("zanîn"), yûnanî: gno- ("zanîn"), îngilîzî: know ("zanîn") ..., almanî: kann (dikare), swêdî: kan (dikare), känna (nasîn)

Çavkanî: Cheung p.467, Watkins p.33, Etymonline
Binere herwiha: nasîn

Werger biguhêre

Abxazî: адырра (ādərrā)
Afarî: eexege
Afrîkansî: weet → af
Akanî: nim
Albanî: di → sq
Almanî: wissen → de
Elmanîşî: wüsse
Altayiya başûrî: билер (biler)
Amharî: ማወቅ → am (mawäḳ), ማዎቅ (mawoḳ)
Amharî: ማወቅ → am (mawäḳ)
Aramî: יְדַע‎
Aromanî: shciu
Astûrî: saber → ast
Azerî: bilmək → az
Baskî: jakin, jakina izan
Başkîrî: белеү (belew)
Bayerî: wissn
Belarusî: ве́даць impf (vjédacʹ), знаць impf (znacʹ)
Bengalî: জানা → bn (jana), চেনা → bn (cena)
Bextiyarî: دونستن‎ (dõwesten)
Bîslamayî: save
Bontociya rojhilatî: ammo, inila
Bretonî: gouzout → br
Bugî: ito
Bukidnon manoboyiya rojavayî: savut
Bulgarî: зна́я → bg impf (znája)
Burmayî: သိရှိ → my (si.hri.), သိ → my (si.)
Conxayî: ཤེས (shes)
Çekî: vědět → cs
Çinook jargonî: kəmtəks
Çînî:
Kantonî: 知 (zi¹)

Dunganî: җыдо (žɨdo)

Hakkayî: 知 (tî)

Mandarînî: 知道 → zh (zhīdao), 曉得 → zh (xiǎode)

Min dongî: 捌 (báik)

Minnanî: 知影 → zh-min-nan (chai-iáⁿ), 會曉 → zh-min-nan (ē-hiáu), 明白 → zh-min-nan (bîng-pi̍k)

Wuyî: 曉得
Çuvaşî: пĕл (pĕl)
Dalmatî: sapar
Danmarkî: vide → da
Dolganî: бил
Dongşîangî: mejie
Emilî: savêr
Erebî: عَلِمَ‎ → ar (ʿalima), عَرَفَ‎ → ar (ʿarafa)
Erebiya misrî: عرف‎ (ʿeref)

Erebiya hîcazî: عرف‎ (ʕirif)
Ermenî: գիտենալ → hy (gitenal), իմանալ → hy (imanal)
Esperantoyî: scii → eo
Estonî: teadma → et
Evenî: хадай (hadaj)
Evenkî: сами (sami)
Fangî (Bantu): -yem
Farisî: دانستن‎ → fa (dânestan), دونستن‎ (dunestan)
Ferî: vita → fo
Fînî: tietää → fi
Fransiya kevn: savoir, saveir
Fransî: savoir → fr
Friyolî: savê
Frîsiya bakur: waase, witj
Frîsî: wite → fy, witte → fy
Gaelîka skotî: bi fhios aig
Galîsî: saber → gl
Gotî: 𐍅𐌹𐍄𐌰𐌽 (witan)
Gujaratî: જાણવું (jāṇvũ)
Gurcî: ცოდნა (codna)
Guwaranî: kuaa
Haîtî: konnen
Hawayî: ʻike
Hawsayî: sanī̀
Hindî: जानना → hi (jānnā)
Holendî: weten → nl
Indonezî: tahu → id
Îbranî: יָדַע‎ → he (yadá)
Îdoyî: savar → io
Îlokanoyî: ammo
Îngilîziya kevn: witan
Îngilîzî: know → en
Îrlendî: a fhios a bheith agat, is eol do, eolas a bheith ag
Îstriyotî: savì
Îtalî: sapere → it
Îzlendî: vita → is
Japonî: 知る → ja (しる, shiru), 確信している (かくしんしている, kakushin shite iru), ご存知である (ごぞんじである, go-zonji de aru), 存じ上げる (ぞんじあげる, zonjiageru)
Javayiya kevn: wruh
Javayî: weruh → jv
Kabîlî: ẓer
Kalingayiya başûrî: akammu
Kankanayiya bakurî: gekken
Karaxanîdî: بِلْماكْ‎ (bilmēk)
Katalanî: saber → ca
Keçwayî: riqsiy
Kirgizî: билүү → ky (bilüü)
Kîkûyûyî: ũĩ
Kîlîvîlayî: -nukwali-
Kîngalî: දන්නවා (dannawā)
Koreyî: 알다 → ko (alda)
Kornî: godhvos
Krioyî: sabi
Latînî: sciō → la
Latviyayî: zināt → lv
Lawsî: ຮູ້ → lo (hū), ຊາບ (sāp)
Lingalayî: yeba
Lîtwanî: žinoti → lt
Lombardî: savè
Lueyî: ᦣᦴᧉ (huu²)
Makasarî: ito
Makedonî: зна́е impf (znáe)
Malayalamî: അറിയുക → ml (aṟiyuka)
Malezî: tahu → ms
Maltayî: għaf
Mançûyî: ᠰᠠᠮᠪᡳ (sambi)
Maratî: जाणणे → mr (j̈āṇṇe)
Mbya guaraniyî: kuaa
Mecarî: tud → hu
Mînangkabawî: tahu
Mîrandî: saber
Mongolî: мэдэх → mn (medeh)
Nahwatlî: mati
Nanayî: саори, отоли-
Nedersaksî: weten
Nepalî: चिन्नु (cinnu)
Normandî: saver
Norwecî: vite → no
Oksîtanî: saber → oc, saupre → oc
Oriyayî: ଜାଣିବା → or (jaṇiba)
Oromoyî: baruu
Osetî: зонын (zonyn)
Osmanî: بیلمك‎ (bilmek)
Oygurî: بىلمەك‎ (bilmek)
Ozbekî: bilmoq → uz
Peştûyî: پوهېدل‎ → ps (pohedᶕl), پيېدل‎ (pǝyedǝ́l)
Piedmontîsî: savej
Polonî: wiedzieć → pl impf, znać → pl impf
Portugalî: saber → pt
Qazaxî: білу → kk (bılu)
Ratahanî: mataton
Romancî: savair, saveir, saver
Romanyayî: ști → ro
Rusî: знать → ru impf (znatʹ), ве́дать → ru impf (védatʹ)
Sahoyî: eerhege
Saksoniya kevn: witan
Samogîtî: žėnuotė
Sanskrîtî: जानाति → sa (jānāti)
Sardînî: ischire, ischiri
Sebwanoyî: kahibalo
Sicîlî: sapiri → scn
Sindhî: ڄاڻڻ‎
Sirananî: sabi
Sirboxirwatî:
Kirîlî: знати impf

Latînî: znati → sh impf
Slaviya kevn:
Kirîlî: знати (znati), вѣдѣти (věděti)
Slaviya rojavayî ya kevn: знати (znati), вѣдѣти (věděti)
Slovakî: vedieť → sk impf
Slovenî: vedeti → sl impf
Somalî: ogaasho
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: wěźeś

Sorbiya jorîn: wědźeć
Spanî: saber → es
Sundanî: uninga
Swahîlî: kujua
Swêdî: veta → sv
Şerpayî: ཤེའ (shee)
Tacikî: донистан → tg (donistan)
Tagalogî: alam → tl
Tarantinoyî: sapè
Tayiya bakurî: ᩁᩪ᩶ (hu)
Tayî: รู้ → th (rúu), ทราบ → th (trâap)
Ternateyî: waro
Teterî: белергә → tt (belergä)
Tetûmî: hatene
Tibetiya klasîk: ཤེས་ (shes)
Tirkiya kevn: 𐰋𐰃𐰠‎ (b²il² /bil-/)
Tirkî: bilmek → tr
Tirkmenî: bilmek → tk
Tîbetî: ཤེས (shes), མཁྱེན (mkhyen)
Tofalarî: билир (bilir), биир (biir)
Tokpisinî: save
Torangî: sçaveirĕ
Toxarî B: kärs-
Tuvanî: билир (bilir)
Ugarîtî: 𐎊𐎄𐎓 (ydʿ)
Urdûyî: جاننا‎ (jānnā)
Ûkraynî: зна́ти → uk impf (znáty), ві́дати → uk impf (vídaty)
Venîsî: saver
Viyetnamî: biết → vi
Volapûkî: nolön → vo
Weylsî: medru → cy, gwybod → cy
Xakasî: пілерге (pílerge)
Ximêrî: ចេរ → km (cee)
Yakutî: бил (bil)
Yidîşî: וויסן‎ (visn)
Yûnanî: ξέρω → el (xéro)
Kevn: γιγνώσκω (gignṓskō), γινώσκω (ginṓskō), οἶδα (oîda)
Zêlandî: weête
Zhuangî: rox
Zimanê destan ê emerîkî: BentB@Sfhead

Navdêr biguhêre

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	zanîn	zanîn
Îzafe	zanîna	zanînên
Çemandî	zanînê	zanînan
Nîşandera çemandî	wê zanînê	wan zanînan
Bangkirin	zanînê	zanînino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	zanînek	zanînin
Îzafe	zanîneke	zanînine
Çemandî	zanînekê	zanîninan