zanîn

Kurdî

Bilêvkirin

•  IPA^(kilîd): /zˤɑ'niːn/

Lêker

zanîn (lêkera gerguhêz)
Rehê dema niha:
RP. Niha
	ez	dizanim
	tu	dizanî
	ew	dizane
	em, hûn, ew	dizanin
Fermanî	Yekjimar	bizane
	Pirjimar	bizanin
Rehê dema borî:
RP. Boriya sade
	min	zanî
	te	zanî
	wê/wî	zanî
	me, we, wan	zanî
Formên din: Tewandin:zanîn

zanîn lêkera xwerû, gerguhêz

1. hay jê hebûn, agah jê hebûn, agahdar bûn, haydar bûn (ji tiştekê);

   Ez dizanim ew li kû ye. (Min agadarî heye ka ew li kû ye. Min hay jê heye ew li kû derê ye.)

   • Mahmût Xan nizane maf û diyarî çi ye. Ew bûye Osmanî. — (Çiyayê Agirî, Yaşar Kemal, Weşanxana Çanda Kurdî)
2. karîn tiştekî bike

   Ez dirûnê nizanim.

3. karîn bi zimanekî biaxive û fam bike

   Ew baş bi kurdî dizane.

4. piştrast bûn

   Ez dizanim ew dîsan jî nayê.

5. zanist, zanyarî, ilm

   Em tenê dikarin bi zanînê civaka xwe pêş ve bibin.

Ji wêjeya klasîk

• Şêweyê dilberê bizan sunnet e şêwe 'işwe ferd
  Şêweyê dilberê bizan sunnet e şêwe 'işwe ferd— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: زانين
• kurdî-krîlî: занин

Tewîn

-zan-

Ne-erênî:

• dema niha ya giştî û dema bêt: nizan-
• dema niha ya berdewam: nedizan-
• demên borî: ne(-)zan-

Bide ber

• agah jê hebûn
• aşna bûn
• hay jê hebûn
• nasîn
• nas kirin
• şareza bûn

Nîşe

Lêkerên karîn/kanîn û zanîn bi hin awayan ji lêkerên din yên kurmancî cuda tên tewandin. Bo mînak: di dema niha de di hin devokan de pêşqertafa di- nakeve pêşiya wan. Anku lêkeran bi awayê "ez dikim, tu dibêjî, ew dixwe" tên tewandin lê karîn/kanîn û zanîn di hin devokan de wek "ez karim, tu zanî, ew kane" tên tewandin (li cihê "ez dikarim, tu dizanî, ew dikane").

Herwiha neyînîkirina wan ne bi na- ye lê bi ni- ye. Anku di kurmancî de lêker bi awayê "ez nakim, tu naçî, ew nabêje" û hwd. tên neyînîkirin lê ji bilî van lêkeran karîn/kanîn û zanîn - ku bi awayê "ez nizanim, tu nikarî, ew nikane" tên neyînîkirin.

Herwiha di rewşên din de jî hin cudahî hene. Ji hemû lêkerên din re di raweya şertî de (kondîsyonal yan subjunktîv) bi giştî lêker bi formûlaya "bi- + reha dema niha + qertafa kesane" ne: "ez bi-ç-im, tu bi-k-î, ew bi-bêj-e". Ev qaydeya giştî di hin devokan de li gel lêkerên karîn/kanîn û zanîn dîsa jî li kar e: "ez bi-zan-im, tu bi-kar-î, ew bi-kan-e". Lê di hin devokan de jî ew bi formûlaya "rehê dema niha + -i- + -b- + qertafa kesane" tên çêkirin: "ez kar-i-b-im, tu zan-i-b-î, ew kan-i-b-e". Di hin devokan de jî îcar ev herdu qayde di heman demê de tên bikaranîn: "ez bi-zan-i-b-im, tu bi-kar-i-b-î, ew bi-kan-i-b-e".

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *ǵenh₃- / *ǵenə- / *ǵnō-, têkildarî zan- ya avestayî, pehlewî dan-, farisî dan-, zazakî zanayene, sanskrîtî jānāmi, rusî знать (znat'), elmanî kann, swêdî kan (dikare) û känna (nasîn), inglîzî can (bixwîne: ken, "karîn") û know (bixwîne: now "zanîn" ji inglîziyan kevn cunnan, bixwîne: kunnan "zanîn").

Ji proto-hindûewropî: *gne- ("zanîn"), proto-îranî: *zan- ("zanîn"), avestayî: zān- ("zanîn"), partî: z'n- ("zanîn"), pehlewî: d'n- ("zanîn"), sogdî: z'n- ("zanîn"), farisî: dān- ("zanîn"), osetî: zynd- ("zanîn"), belûçî: zan- ("zanîn"), semnanî: zūn- ("zanîn"), sengîserî: zun- ("zanîn") ... ^{alfabeya arî}, kurmancî: zanîn- ("zanîn"), soranî: zanîn- ("zanîn"), hewramî: zanay ("zanîn"), zazakî: zanayene, sanskrîtî: jna- ("zanîn"), latînî: gno- ("zanîn"), yûnanî: gno- ("zanîn"), inglîzî: know ("zanîn") ..., almanî: kann (dikare), swêdî: kan (dikare), känna (nasîn)

Çavkanî: Cheung p.467, Watkins p.33, Etymonline
Binere herwiha: nasîn

Jê

• nezan
• nezanî
• zana
• zanatî
• zane
• zanetî

• zanist
• zanistî
• zanistavan
• zanyar
• zanyarî

Werger

• Talişî: zine → tly
• Afrîkansî: weet → af
• Çekî: vědět → cs
• Almanî: wissen → de, Wissen → de nêr, kennen → de, ^?Fachwissen → de m
• Erebî: علم‎ → fa ('elime), معرفة‎ → ar,يقين‎ → ar, فهم‎ → ar, دراية‎ → ar, ^?عرف‎ → ar, ^?الإطلاع‎ → ar, ^?الحكمة‎ → ar, ^?الدرایة‎ → ar, ^?العلم‎ → ar, ^?العین‎ → ar
• Farisî: دانستن‎ → fa (danesten), بلد بودن‎ → fa, دانستن‎ → fa, فهمیدن‎ → fa, پی بردن‎ → fa, میداند‎ → fa, بدان‎ → fa
• Ferî: witte → fo
• filipînî: málaman
• Fînî: tietää → fi
• Fransî: savoir → fr
• Guwaranî: kuaa → gn
• Holendî: weten → nl
• Mecarî: ismer → hu
• Indonezî: tahu → id
• Inglîzî: to know (to have knowledge about something), ^?cognise → en, ^?cognition → en, ^?cognizance → en, ^?cognize → en, ^?erudition → en, ^?find out → en, ^?get knowledge → en, ^?know-how → en, ^?knowledge → en, ^?known → en, ^?learning → en, ^?lore → en, ^?witting → en, ^?wot → en, ^?wotting → en
• Înterlîngue: saper → ie
• Îtalî: sapere → it
• Japonî: shiru → ja
• Latînî: scire → la
• mançûyî: (ulhimbi)
• Portugalî: saber → pt
• Rusî: знать → ru (znatʹ)
• Slovakî: vedieť → sk
• Spanî: saber → es
• Swêdî: veta → sv
• Tirkî: bilmek → tr, bilgelik → tr, bilgi → tr, bilim → tr, tanıma → tr, tanımak → tr, bilme → tr, haber → tr bilgisi olmak → tr
• Tokpisinî: save → tpi
• Tupînambayî: kuab

Navdêr

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	zanîn	zanîn
Îzafe	zanîna	zanînên
Çemandî	zanînê	zanînan
Nîşandera çemandî	wê zanînê	wan zanînan
Bangkirin	zanînê	zanînino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	zanînek	zanînin
Îzafe	zanîneke	zanînine
Çemandî	zanînekê	zanîninan

zanîn mê

1. Maneya vê peyvê hê nehatiye nivîsîn. Heke hûn maneya wê bizanin, kerem bikin binivîsin.

   Mînakek bidin... (biguhêre)