hiş

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /hɪʃ/
• Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: hiş

Navdêr

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hiş	hiş
Îzafe	hişê	hişên
Çemandî	hişî	hişan
Nîşandera çemandî	wî hişî	wan hişan
Bangkirin	hişo	hişino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hişek	hişin
Îzafe	hişekî	hişine
Çemandî	hişekî	hişinan

hiş nêr

1. aqil, bîr, hişyarî, haydarî, agadarî:

   Hiş di serî de nîne! (Bêaqil e.)

   • Di hemû ziman û çandan de hişê mirov diçe: Kurmanc dibêjin: “Hişê min diçe”. Zaza dibêjin: “Hêşê min şono”. Tirk dibêjin: “Başım dönüyor”. Yanê peyv bi peyv “Serê min dizivire” — (Beşek Ji Folklora Kurdî: Çîrok, Mehmet Bozkoyun, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi)
   • Sacîdû bê hiş kerî sed salî dî
     Ez dizanim La îlahe îlla Tu yî — (Mela Hesenê Bateyî, Mewlûda Kurdî, ~1720)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: هش‎

Herwiha

• heş
• hêş
• hoş
• huş

Jê

• bêhiş
• bêhişî
• bihiş
• bihişî
• hişdar
• hişdarî
• hişî
• hişmend
• hişmendî
• hişyar
• hişyarî
• hişûbîr

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *h₂ows- ("guh"), proto-îranî *uş (“guh; hiş”), hevreha guh ya kurdî, هوش‎ (hûş: hiş) û گوش‎ (gûş, “guh”) yên farisî, zazakî goş (guh) ya zazakî,, هۆش‎ (hoş, “hiş”) û گوێ‎ (gwê, “guh”) yên soranî, [skrîpt hewce ye] (oş/hoş, “hiş”) ya pehlewî, [skrîpt hewce ye] (uşî, “hiş”) ya avestayî... उसि (usi) ya sanskrîtî, vesh (“guh”) ya albanî, ausis (“guh”) ya lîtwanî, οὖς (oûs, “guh”) ya yûnaniya kevn, auris (“guh”) ya latînî (> oreille ya fransî), ухо (úxo, “guh”) ya rusî...

Bi zaravayên din

• Soranî: hoş

Werger

hiş, aqil, eql, zihn

• Albanî: mendje → sq m
• Almanî: Verstand → de n, Geist → de n, Sinn → de n
• Amharî: አዕምሮ (ʾäʿmro)
• Apaçiya rojava: -́niʼ
• Aromanî: minte
• Asamî: মন (mon)
• Astûrî: mente m
• Aynuyî: ケウトゥㇺ (kewtum), ラㇺ (ram), ラマ (rama), ラマッ (ramat), ラム (ramu)
• Azerî: ağıl → az, fikir → az, zehin
• Baskî: adimen, buru → eu, gogo, sen → eu
• Başkîrî: аҡыл (aqïl)
• Belarusî: ро́зум n (rózum)
• Bengalî: মন → bn (môn)
• Bretonî: poell → br n
• Bulgarî: ум → bg n (um), ра́зум n (rázum), ми́съл m (mísǎl), а́къл n (ákǎl)
• Burmayî: စိတ် → my (cit)
• Çekî: mysl → cs m, rozum → cs
• Çerokî: ᎣᏓᏅᏛ (odanvdv)
• Çînî:

  Mandarînî: 智力 → zh (zhìlì), 悟性 → zh (wùxìng), 精神 (jīngshén), 心智 → zh (xīnzhì)

• Çîrîkawayî: -́nii
• Çukçî: кувчемгъон (kuvčemgʺon)
• Danmarkî: sind nt, sjæl → da g; indstilling → da g
• Erebî: عَقْل‎ → ar n (ʿaql), ذِهْن‎ n (ḏihn), خَلَد‎ n (ḵalad)

  Erebiya misrî: عقل‎ n (ʿaʾl)

  Erebiya hîcazî: عَقِل‎ n (ʿagil)

• Ermenî: բանականություն → hy (banakanutʻyun), խելք → hy (xelkʻ)

  Ermeniya kevn: միտ (mit)

• Esperantoyî: menso
• Estonî: mõistus
• Farisî: ذهن‎ → fa (zehn), عقل‎ → fa ('aql)

  Farisiya navîn: mānag

• Fînî: mieli → fi, järki → fi, ymmärrys → fi, pää → fi
• Fransî: esprit → fr n, raison → fr m, intelligence → fr m
• Friyolî: ment m
• Gaelîka skotî: aire m
• Galîsî: mente → gl m
• Gotî: 𐌷𐌿𐌲𐍃 n (hugs), 𐍆𐍂𐌰𐌸𐌹 m (fraþi), 𐌰𐌷𐌰 n (aha)
• Gujaratî: મન → gu (man)
• Gurcî: ჭკუა (č̣ḳua), გონება (goneba)
• Guwaranî: anãngua, apytu'ũ
• Hawayî: manaʻo, waihona, noʻonoʻa, naʻau
• Higaononî: hunahuna
• Hindî: मन → hi n (man), दिल → hi n (dil)
• Holendî: verstand → nl, geest → nl, psyche → nl, denkvermogen → nl, rede → nl g
• Îbranî: רוּחַ‎ m (rúakh), מוֹח / מֹחַ‎ → he n (móakh), שׂכל‎ n (sekhel)
• Îdoyî: mento → io
• Îgboyî: uchè
• Îngilîziya kevn: mōd nt
• Îngilîzî: mind → en
• Îngriyî: meeli
• Îrlendî: intinn → ga m, meabhair m

  Îrlendiya navîn: menma n

  Îrlendiya kevn: menmae n

• Îtalî: mente → it m
• Îzlendî: hugur → is n
• Japonî: 心 → ja (こころ, kokoro), 精神 → ja (せいしん, seishin), 知性 → ja (ちせい, chisei)
• Katalanî: ment → ca m
• Kirgizî: акыл → ky (akıl)
• Koreyî: 마음 → ko (ma-eum), 심성 → ko (simseong)
• Kumikî: гьакъыл (haqıl)
• Latgalî: pruots n
• Latînî: mens m, animus → la n
• Latviyayî: prāts → lv n
• Lawsî: ດວງຈິດ (dūang chit), ຈິດ (chit)
• Lîtwanî: protas n
• Luksembûrgî: Verstand n, Geescht n
• Makedonî: ум n (um), разум n (razum)
• Malayalamî: മനസ് → ml (manasŭ)
• Malezî: akal
• Maltayî: għaqal n
• Maorî: ihomatua
• Maratî: मन nt (man)
• Mayayiya yukatekî: tuukul
• Mecarî: értelem → hu, elme → hu
• Mongolî:

  Kirîlî: ухаан → mn (uhaan), оюун → mn (ojuun)

• Nanayî: мурун
• Navajoyî: bíniʼ
• Norsiya kevn: hugur n
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: forstand → no n, intellekt nt

• Oksîtanî: esperit → oc n, ment → oc n
• Oygurî: ئەقىل‎ → ug (eqil), زېھىن‎ (zëhin)
• Ozbekî: aql → uz, fikr → uz, zehn → uz, ong → uz
• Palî: sati m
• Peştûyî: ذهن‎ → ps n (zehn), عقل‎ → ps n (áqəl)
• Pîttcantcatcarayî: kata
• Polonî: rozum → pl m inan, umysł → pl m inan, um → pl
• Portugalî: mente → pt m
• Qazaxî: ақыл → kk (aqyl)
• Qiptî: ⲙⲉⲩⲓ n (meui)
• Romagnolî: mént n
• Romanyayî: minte → ro m
• Rusî: ум → ru n (um), ра́зум n (rázum), рассу́док n (rassúdok), интелле́кт n (intellékt)
• Rusînî: ро́зум n (rózum)
• Sanskrîtî: मनस् → sa nt (manas), चित् → sa m (cit)
• Sardînî: mente, menti
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: у̑м n, ра̏зӯм n

  Latînî: ȗm → sh n, rȁzūm → sh n

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: оумъ n (umŭ), разоумъ n (razumŭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: розумъ n (rozumŭ)
• Slovakî: myseľ m, rozum n, myslenie nt
• Slovenî: um n, razum n
• Spanî: mente → es m
• Swêdî: förstånd → sv nt, intellekt → sv g, psyke → sv nt
• Şîngazîcayî: âkili 9
• Şorî: ағыл (ağıl)
• Tacikî: ақл → tg (aql)
• Tayî: จิตใจ → th, จิต → th (jìt)
• Telûgûyî: మనసు → te (manasu), దిమాక్ (dimāk)
• Teterî: зиһен → tt (zihen), акыл → tt (aqıl)
• Tirkî: akıl → tr, zihin → tr, us → tr
• Tirkmenî: akyl → tk
• Tîbetî: སེམས (sems)
• Toxarî B: palsko
• Urdûyî: عقل‎ → ur ('aql)
• Ûkraynî: ро́зум n (rózum), ум n (um), інтеле́кт n (intelékt)
• Viyetnamî: tinh thần → vi, lòng → vi, tâm trí → vi
• Weylsî: meddwl → cy n
• Ximêrî: សតិ → km (sɑteʼ)
• Xîkarîyayî: -́nii
• Yûnanî: νους → el n (nous), διάνοια → el m (diánoia), μυαλό → el nt (myaló)

  Kevn: νοῦς n (noûs), φρήν m (phrḗn)

• Zuluyî: ingqondo

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Rengdêr

hiş

2. bêdeng, bêpêjn:

   Hiş be! (Bêdeng be! Neaxive!)

   Ew qet hiş nabe! (Ew her diaxive. Ew berdewam dipeyive.)

3. aşt, aram, tena, rihet:

   Dayikê zarokê xwe hiş kir.

Herwiha

• hêj (2)
• hêş
• hij
• his (2)
• huj
• huş
• hus
• wij
• wis
• wuj
• wus

Jê

• (Lêker) hiş bûn
• (Lêker) hiş kirin
• hiş çûn
• (Navdêr) hişbûn
• (Navdêr) hişkirin
• (Navdêr) hişçûn
• (Rengdêr) hişbûyî
• (Rengdêr) hişkirî
• hişçûyî
• hişandin
• hişandî
• hişî
• hişîn
• hişîninde
• hişînindetî
• hişînindeyî
• hişîner
• hişînerî

Werger

• Almanî: still → de, schweigen → de
• Altayiya başûrî: унчукпа- (unčukpa-)
• Belarusî: ці́хі → be n (cíxi), маўча́ць impf (maŭčácʹ)
• Bengalî: খামোশ → bn (khamoś)
• Bulgarî: тих → bg (tih), безшумен → bg (bezšumen)
• Burmayî: တိတ် → my (tit)
• Çekî: tichý → cs, mlčet → cs
• Çînî:

  Kantonî: 安靜 (on¹ zing⁶), 恬靜 (tim⁴ zing⁶, tim⁵ zing⁶), 靜 (zing⁶)

  Hakkayî: 安靜 (ôn-chhin), 恬靜 (tiâm-chhin), 恬 (tiâm), 恬恬 (tiâm-tiâm)

  Mandarînî: 安靜 → zh (ānjìng), 恬靜 → zh (tiánjìng)

  Minnanî: 安靜 → zh-min-nan (an-chēng), 恬恬 → zh-min-nan (tiām-tiām), 恬靜 → zh-min-nan (tiām-chēng), 恬 → zh-min-nan (tiām)

• Erebî: صَامِت‎ (ṣāmit), سَاكِت‎ (sākit)

  Erebiya misrî: ساكت‎ n (saket), ساكتة‎ m (sakta)

• Ermenî: խաղաղ → hy (xaġaġ), հանգիստ → hy (hangist), հանդարտ → hy (handart)
• Esperantoyî: kvieta → eo
• Farisî: خاموش‎ → fa (xâmuš), بی‌صدا‎ (bi-sedâ), آرام‎ → fa (ârâm)
• Fînî: hiljainen → fi, äänetön → fi
• Fransî: silencieux → fr n, se taire → fr
• Gurcî: ჩუმი (čumi)
• Hindî: चुप → hi (cup)
• Holendî: stil → nl
• Îngilîziya kevn: swīġe, swīgian
• Îngilîzî: silent → en
• Îngriyî: hiljain, äänetöin
• Îrlendî: i do thost
• Îtalî: silenzioso → it
• Îzlendî: hljóður → is n
• Japonî: 静かな (shizuka na), 無音の (muon no)
• Katalanî: silenciós → ca n, callar → ca
• Keçwayî: upalla
• Kirgizî: унчукпоо (unçukpoo)
• Koreyî: 조용하다 → ko (joyonghada)
• Latgalî: kluss n, trāps
• Latînî: silens → la, tacitus
• Latviyayî: kluss n
• Lawsî: ມິດ (mit), ນິ້ງ (ning), ສງັດ (sa ngat)
• Makedonî: тих (tih), молчи impf (molči), ќу́ти impf (ḱúti)
• Maltayî: sieket n, siekta m
• Maorî: mōhū
• Mecarî: csendes → hu, hangtalan → hu, zajtalan → hu
• Normandî: silencieux
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: lydløs

• Oksîtanî: silenciós → oc n
• Osmanî: صوص‎ (sus), خاموش‎ (hamuş)
• Plodîşî: stell
• Polonî: cichy → pl, bezszelestny → pl
• Portugalî: silencioso → pt
• Romanyayî: liniștit → ro
• Rusî: ти́хий → ru (tíxij), молча́ть → ru impf (molčátʹ)
• Saksoniya kevn: swigon
• Samiya bakurî: jaskat
• Sirboxirwatî: tih → sh n

  Kirîlî: му́чати impf, тих

  Latînî: múčati → sh impf, tih → sh

• Slovakî: tichý, mlčať impf
• Slovenî: tih → sl, molčati → sl impf
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: mjelcaś impf

• Spanî: silencioso → es, callar → es
• Swêdî: tyst → sv
• Tagalogî: tahimik
• Tayî: เงียบ → th (ngîiap), นิ่ง → th (nîng), สงัด → th
• Tirkî: sessiz → tr
• Ûkraynî: ти́хий (týxyj), мовча́ти impf (movčáty)
• Viyetnamî: yên lặng → vi
• Volapûkî: stilik → vo
• Weylsî: tewi → cy
• Ximêrî: ស្ងៀម → km (sngiəm), ស្ងាត់ → km (sngat)
• Yidîşî: שטום‎ (shtum)

• Yûnanî: αθόρυβος → el (athóryvos)

  Kevn: ἤρεμος (ḗremos), ἀκέων (akéōn)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Baneşan

hiş

1. bêdeng be, bêdeng bin!:
2. Hiş, qet neaxive! (Bêdeng be, hîç nepeyive!)

Werger

• Almanî: still → de, pst → de, pscht → de
• Çekî: pst → cs, pšt → cs, ticho → cs
• Çînî:

  Mandarînî: 噓 → zh (xū, shī)

• Erebî: !صَمْتًا‎ (ṣamtan), !صَهٍ‎ → ar (ṣahin)

  Erebiya misrî: هس!‎ (huss)

• Ermenî: սո՛ւս → hy (sús)
• Esperantoyî: ŝŝ, ĉit
• Farisî: هیس‎ → fa (hiss)
• Fînî: shh, hys → fi
• Fransî: chut → fr
• Gurcî: ჩუ (ču), ჩუმად (čumad)
• Holendî: sst → nl
• Îbranî: שֶׁקֶט‎ → he (shéket)
• Îngilîzî: shh → en, silence → en! be silent (interjection)
• Îrlendî: fuist
• Îtalî: zitto → it, silenzio → it, taci → it
• Japonî: しーっ (shīt), 叱 → ja (しっ, shi)
• Katalanî: moixoni → ca
• Koreyî: 쉿 (swit)
• Latînî: st, tacē → la
• Lîtwanî: ša, cit → lt, ššš
• Lombardî: cito
• Mecarî: pszt → hu, pssz → hu, csitt → hu
• Polonî: sza, ciii → pl
• Portugalî: psiu → pt, psst, shh
• Rusî: тсс → ru (tss), ш-ш-ш → ru (š-š-š), ти́ше → ru (tíše), ша → ru (ša)
• Slovakî: pst
• Spanî: chito → es, chitón → es
• Swahîlî: usu
• Swêdî: shh
• Tirkî: şşş
• Viyetnamî: suỵt → vi

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Tirkî

Navdêr

hiş

1. hişt, hiş, hê:

   Hişt, buraya gel!

   Hê, were virê!