Pêvek:Îdyom
Îdyom wekî perasûyê wêjeyê ne. Nemaze îdyomên kurdan xwedî çîrok û bingeh in. Îdyom bo dewlemendîya zimanan gelekî biqîmet in. Ji her çend gotinên me yên kevin yek îdyom e. Zimanê kurdî di tevna xwe de xemla herî baş bi îdyom û gotinên pêşîyan çêkirî ye.
Min tenê ji Gundikê Melî li wîlayeta Şirnexê 500 îdyom kom kirin û komkirîyên min her roj hinekên nû li xwe zêde dikin ko stran, çîrok, mamik, evîn û hizrên me yên kurdî ne. Kurtasî jîyana me bi kurdî ye. Tava li ser serê me jî kurdî ye û em bi wê dibînîn. De ka kerem bikin ji wê tavê qitîskekê bibînin...
- * *
Bû girara gavanan
Ravek: Ji tişteka gelekî tevlihev bibe re têt bi kar anîn
Mînak: Sîyaset bû girara gavanan
- * *
Avêt ceyndika min
Ravek: Ane çi ye; ez gelekî aciz bûm
Mînak: Dema ko dijûn da, avêt ceyndika min
- * *
Hebe şilo milo nebe keser û kulo
Ravek: Ane çi ye; di dewlemendiyê de çi heye dixwe, nebe keseran dikişîne
Mînak: Perên te xelas in. Hebe şilo milo nebe kesero kulo qenç li te hat.
- * *
Bayek li ber guliyê ketiye
Ravek: Ane çi ye; hewesekê lêdaye
Mînak: Ez nizanim çi ba li ber guliya te ket ko tu çûyî li Enqereyê re derketî.
- * *
Pê xwe da tehtê
Ravek: Ji mirovên riko re têt gotin.
Mînak: Wê pê xwe da tehtê û ji ya xwe nehat xwar.
- * *
Tu dizanî kerê reş li kû gurîyan xwariye
Ravek: Ane çi ye; sedema wê tiştê tu dizanî
Mînak: Ew ji ber çi ‘enirî ye? — Ez nizanim tu û ew dizanîn ko kerê reş li kû gurîyan xwarîye.
- * *
Kero nemire bihar e, heta qêvar heşîn dibe
Ravek: Ji bo mirov bêje yekî sebir bike
Mînak: Ji min re got du salên dî were. Kero nemire heta qêvar heşîn dibe.
- * *
Stoyê xwe kêrê ve anî
Ravek: Ji yekî ko tiştek tehluke bike re têt gotin.
Mînak: Wî dizanî şer e jî û welê jî çû. Stoyê xwe kêrê ve anî.
- * *
Ji binê pêyê xwe diavêje
Ravek: Dema ko mirovek tişteka bêbingeh û vir bêje têt gotin.
Mînak: Nexwe got Mirad hej pirtûkên te nake, ew ji binê pêyê xwe diavêje
- * *
Heçî dizane dizane heçî nizane dibêjit qey baqa nîskan e
Ravek: Dema ko tiştek bi rengekî xuya bike û tişteka dî be.
Mînak: Haaa ew mijar... pa heçî dizane dizane heçî nizane dibêjit qey baqa nîskan e.
- * *
Coya xwe ji behrê girtîye
Ravek: Dema ko yek xwe bispêre tiştek saxlem an jî gelekî ji xwe ewle bit, ti pakîyan ji kesê neke.
Mînak: Tu nikarî ser ji wê bistînî wê coya xwe ji behrê girtîye.
- * *
Tu jî nanê xwe ziwa naxwî
Ravek: Ane çi ye; tu jî ne mehsum î.
Mînak: Tu dibêjî hemî sûc yê wê ye, pane tu jî nanê xwe ziwa naxwî.
- * *
Tir li kû das li kû
Ravek: Ji tiştên ko ji hev cida lê belê wekî yek tiştî bête ’’pêşçav kirin’’ re bo nerazîbûnê têt bi kar anîn.
Mînak: Ji ber ko tavê da dinê ez dê vexwin. Ne looo pa tir li kû das li kû
- * *
Liba nîskê ye ne ber e û ne pişt e
Ravek: Ji yekî ko qîma mirov bi wî neyêt û hemî biryarên wî ji hev bi dûr bin, yanî qeypax be re têt gotin.
Mînak: Qîma xwe bi gotina wê neyne ew wek liva nîskê ye, ne ber e û ne pişt e.
- * *
Çavsor bûye
Ravek: Ane çi ye; xedar bû ye.
Mînak: Çavsor bû, hêdî babê xwe nas nediki.
- * *
Pîrê bawer nedikir yê şû kit dema şû kir doza mehr û heştê jî kir
Ravek: Ji mirovê hêvî neke tiştek çêbe û lê dema çêbibe hinek tiştên dî jî bixwaze re têt gotin.
Mînak: Ez ji birça dimirim, çûn û xawarinek ne xweş anîn ji min re.
- * *
Kes kelika xwe bêtû ji wê derbas nake, nemaze tû tê de hebe.
Ravek: Ji kesên ”belakir’’ re têt gotin. Ane çi ye; ew kes bê sebeb jî bela xwe li mirovan dide ji xwe sebebek hebe ahoooo!
Mînak: Xwe tevli wê neke, kes kelika xwe bê tû ji wê derbas nake, nemaze tû tê de hebe.
- * *
Ravek: Ane çi ye; bêsiûd, bêşans, bêje ez çi bikim dê xera bibe.
Mînak: Tu pêreş î. Tu biçî ser ro dê ro biçike.
- * *
Ez dibêjim nêr e tu dibêjî bidoş e
Ravek: Ane çi ye; tiştek çênabe û yekî din israr dike, dibêje illeh çêke.
Mînak: Ez dibêjim nêr e tu dibêjî bi doş e. Ma çawa vê çilê havînê ez ji te re berfê bînim.
- * *
An naçe aşî an diçe aşî aşvanî dikuje
Ravek: Ane çi ye; an îşekê nake an jî dike lê diherimîne.
Mînak: Çawa tu dibêjî an ez nanivîsim an jî ez dê xelet binivîsim.
- * *
Ravek: Ane çi ye; ev tişt ji wê tiştê re hindik e.
Mînak: Pa gundek e û gindorek e. Ma ez dê bibim tav û bidime dinê. Ez nikarim hemî daxwazîyên we pêk bînim.
- * *
Dibêje qonê pey min neyê bêhn ji te têt
Ravek: Ane çi ye; “xwe gelek dibîne’’.
Mînak: Pa kengê dê li te feke ew dibêje qonê pey min neyê bêhn ji te têt.
Çavkanî
biguhêre- Mirad Gundikî: Dewlemendiya îdyomên kurdî, Nefel.com, 1/2009