bî

 Binêre herwiha: bi, Bi, -bi, -bî, bi-, û bî-

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /biː/
• Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: bî

Navdêr 1

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	bî	bî
Îzafe	biya	biyên
Çemandî	biyê	biyan
Nîşandera çemandî	wê biyê	wan biyan
Bangkirin	biyê	biyino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	biyek	biyin
Îzafe	biyeke	biyine
Çemandî	biyekê	biyinan

dareke biyê

bî mê

1. (dar) Darek e ku li nêzîk avan şîn dibe belg zirav û fêqiyê wê zer e
   • işqa mecaz tu terke
     Ev sormecafî pey bî
     Tu yarê wiha der ke — (Feqiyê Teyran, )

Herwiha

• bih
• bîh

Jê

• bihok
• biyok
• bîhok

Navê zanistî

• Salix

Etîmolojî

Hevreha soranî بی‎ (bî), farisî بید‎ (bîd), kundal şahî ڤێ, hewramî ۋیکۆڵ‎‎, zazakî viyale, osetî уедагӕ (wedagæ), peştûyî وله‎‎ (wala), ya farisî, pehlewî wyt /⁠wēd/... hemû ji proto-hindûewropî **wéh₁itis.

Werger

• Abxazî: аԥслыш (āpsləš)
• Adîgeyî: пцелы (pcelə)
• Afrîkansî: wilg, wilger, wilgerboom
• Akadî: 𒄑𒁍 (GIŠBU /ḫilēpu/), 𒄑𒊮𒆗 (GIŠŠAG4.KAL /šakkullu/)
• Albanî: shelg → sq n
• Almanî: Weide → de m, Weidenbaum → de n
• Altayiya başûrî: тал (tal)
• Amharî: አኻያ (ʾäxaya)
• Aramî:

  Aramî: ערבְתא‎ m (/*ʿarəbṯā/)

  Aramiya babîlonî ya cihûyî: עַרְבְּתָא‎ m (ʿarbṯā), חִילָּפָא‎ n (ḥellāp̄ā)

  Siryaniya klasîk: ܥܱܪܒܬ݂ܴܐ‎ m (ʿarbṯā), ܗܶܠܴܦܴܐ‎ n (ḥellāp̄ā)

• Arapaho: yookox
• Aromanî: saltsi m, saltse m
• Astûrî: salce n, salgueru n
• Aynuyî: スス (susu)
• Azerî: söyüd → az
• Baskî: sahats
• Başkîrî: тал (tal)
• Bayerî: Felbern
• Belarusî: вярба m (vjarba)
• Bretonî: haleg → br
• Bulgarî: върба → bg m (vǎrba)
• Burmayî: မိုးမခ → my (mui:ma.hka.)
• Buyî: waixlux
• Cahuillayî: sáxat
• Çeçenî: дак (dak)
• Çekî: vrba → cs m
• Çerokî: ᏕᎴᎦᎵᏍ (delegalis), ᏗᎵᎦᎵᏍᎩ (diligalisgi)
• Çeyenî: ménó'ke
• Çînî:

  Kantonî: 柳 (lau⁵), 柳樹 (lau⁵ syu⁶)

  Mandarînî: 柳 → zh (liǔ), 柳樹 → zh (liǔshù)

  Minnanî: 柳 (liú)

  Wuyî: 柳

• Dakotayî: chąthúhu
• Danmarkî: pil g, piletræ nt
• Endonezyayî: dedalu → id
• Erebî: صَفْصَاف‎ n (ṣafṣāf), غَرَب‎ → ar n (ḡarab), خِلَاف‎ n (ḵilāf)

  Erebiya misrî: صفصاف‎ n (ṣafṣāf)

• Ermenî: ուռենի → hy (uṙeni), ուռի → hy (uṙi)
• Erzayî: каль (kalʹ)
• Esperantoyî: saliko → eo
• Estonî: paju, remmelgas → et
• Evenî: хят (hẹt)
• Farisî: بید‎ → fa (bid)
• Ferî: pílur n, pílatræ nt
• Fînî: paju → fi
• Flamiya rojava: wulge
• Frankoprovansî: sôge n
• Fransî: saule → fr n
• Frisian:

  Frîsî: wylch g, wylgebeam g

• Friyolî: venčhâr n, molec n, vencjâr n
• Gaelîka skotî: seileach n
• Galîsî: salgueiro → gl n, xalce n, vimieiro → gl n, vimbieiro n, sarga m, trogalleiro n
• Gurcî: ტირიფი → ka (ṭiripi)
• Hawayî: wīlou
• Holendî: wilg → nl n
• Hopîyî: qahavi
• Îbranî: עֲרָבָה‎ → he m (ʿărāḇā́), צַפְצָפָה‎ → he m (ṣap̄ṣāp̄á)
• Îdoyî: saliko → io
• Îngilîziya kevn: wīþiġ n
• Îngilîziya navîn: salow, wylow
• Îngilîzî: willow → en
• Îngriyî: paju
• Înterlîngua: salice
• Înupîakî: uqpik
• Îrlendî: saileach m, sail → ga m, saileog m
• Îtalî: salice → it n, salcio n
• Îzlendî: víðir → is n
• Japonî: 柳 → ja (ヤナギ, yanagi)
• Karaçay-balkarî: тал
• Karelî: paju
• Katalanî: salze → ca n
• Keçwayî: sawsi, wayaw
• Kiliwayî: ijáau
• Kirgizî: тал → ky (tal)
• Komî-permyakî: бадь (badʹ)
• Komî-zîriyî: бадь (badʹ)
• Koreyî: 버들 → ko (beodeul), 버드나무 → ko (beodeunamu)
• Kornî: helygen m
• Krî: ᓃᐱᓰᕀ (niipisiiy)
• Kumikî: тал (tal)
• Lakî: щавщи (š̄awš̄i)
• Latgalî: veituls n
• Latînî: salix m
• Latviyayî: vītols n
• Lezgînî: цӏвелин ттар (c̣velin t̄ar)
• Lîgûrî: sàrxo n
• Lîtwanî: gluosnis n
• Luksembûrgî: Weid m
• Makedonî: врба m (vrba)
• Mançûyî: ᡶᠣᡩᠣᡥᠣ (fodoho)
• Manksî: shellagh m
• Mansî: тып (typ)
• Maorî: whiro, wirou
• Mariya rojhilatî: уа
• Mazenderanî: فک‎ (fek)
• Mecarî: fűzfa → hu, fűz → hu
• Misrî: (ṯrt m)
• Mokşayî: каль (kalʹ), иса (isa)
• Mongolî: уд мод (ud mod), бургас мод (burgas mod)
• Nahwatlî: huexotl → nah
• Napolîtanî: salece n
• Navajoyî: kʼaiʼ
• Nedersaksî: Wied m
• Norwecî: vier → no n, vierslekt n, viere pj
• Ojibweyî: oziisigobiminzh
• Oksîtanî: sause → oc n, salze → oc n, sauce → oc n, assaleç → oc n
• Omaha-poncayî: thíxe
• Osetî: хӕрис (xæris)
• Otomiya mezquital: xits'o
• Ozbekî: tol → uz
• Peştûyî: وله‎ m (wala)
• Polabî: varbă m
• Polonî: wierzba → pl m
• Portugalî: salgueiro → pt n
• Prusiya kevn: apīwitwa
• Purepeçayî: tarhemu
• Qazaxî: кызыл тал (kyzyl tal)
• Romanyayî: salcie → ro m
• Rusî: и́ва → ru m (íva), ве́рба → ru m (vérba)
• Samî:

  Samiya înarî: sieđgâ

  Samiya lule: siergga

  Samiya bakurî: sieđga

  Samiya başûr: sïerke

• Sardînî: sabixi, saighi, sagili, saliche
• Sêriyî: paaij
• Sicîlî: sàlici → scn n
• Silesî: wiyrba m
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: врба m

  Latînî: vrba → sh m

• Slaviya kevn: врьбиѥ nt (vrĭbije)
• Slovakî: vŕba → sk m
• Slovenî: vrba → sl m
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: wjerba m

  Sorbiya jorîn: wjerba m

• Spanî: sauce → es n, mimbrera m, sauz → es n
• Sûmerî: 𒄑𒊮𒆗 (GIŠŠAG4.KAL /šagkal/)
• Swahîlî: mwerebi yj, mierebi pj
• Swêdî: pil → sv g, vide → sv
• Tübatulabalî: ha·l
• Tagalogî: sawse
• Tananaya jêrîn: kʼwyʼ
• Taosî: íałoną
• Tayî: ต้นหลิว (ton lio)
• Telûgûyî: ఒక విధమైన చెట్టు (oka vidhamaina ceṭṭu)
• Teterî: тал → tt (tal)
• Tirkî: söğüt → tr
• Tirkmenî: söwüt
• Tîbetî: ལྕང་མ (lcang ma)
• Tuvanî: тал (tal)
• Udî: соьйуьд (söjüd)
• Udmurtî: бадь (badʹ), бадьпу (badʹpu)
• Ûkraynî: верба́ → uk m (verbá)
• Venîsî: salgaro → vec n
• Vepsî: raid
• Viyetnamî: liễu → vi
• Volapûkî: salig → vo
• Walonî: så → wa m
• Weylsî: helygen m
• Wîlamowî: wajd m
• Xakasî: тал (tal)
• Ximêrî: ដើមសូល (daəm sool)
• Xosayî: umngcunube 3 an 4
• Yakutî: үөт (üöt), талах (talax)
• Yidîşî: ווערבע‎ m (verbe)
• Yurokî: pahkʷoˀ
• Yûnanî: ιτιά → el m (itiá)

  Kevn: ἰτέα m (itéa)

  Yûnaniya mîkenî: 𐀁𐀪𐀏 (e-ri-ka)

• Zhuangî: goliux

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

bî

bî mê

1. (fêkî) Guhartoyeke biyok.

Rengdêr

bî

2. jina ku mêrê wê miriye:
   bîjin
   jinebî
3. mêrê ku jina wî miriye:
   bîmêr
   mêrebî
4. zaroka/ê li derveyî zewacê hatiye radan:
   bîje
   bîjî

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî: *weidh- ("cuda kirin") > *widh-evā- ("bî, bîjin").

• Proto-hindûewropî: *weidh- ("cuda kirin") > *widh-evā- ("bî, bîjin")

• Proto-hindûaryanî:

Avestayî: vithava- ("bî, bîjin")

Pehlewî: vēvak vêpak- ("bî, bîjin")

Farisî: bēve ("bî, bîjin")

Kurmancî: bī ("bî, bîjin") ...

Kurdiya başûrî: bîve ("bî, bîjin")

Soranî: bêwe ("bî, bîjin")

Zazakî: viya ("bî, bîjin")

Sanskrîtî: vidhavā- ("bî, bîjin")

Latînî: vidua ("bî, bîjin")

Yûnanî: eitheos ("bêjin, bekar")

Almanî: Witwe ("bî, bîjin")

Îngilîzî: widow ("bî, bîjin") ...

Çavkanî: Horn p.60, Watkins p.97, Etymonline

Jê

• bî-
• -bî

Werger

bîjin — binêre bîjin

bîmêr — binêre bîmêr

Formeke lêkerê

bî

1. forma bilanî ya lêkera bûn bo kesê duyem yê yekhejmar:

   Eger tu zengîn bî, tu dixwazî çi bikî?

2. (devokî) bû:
3. Ew kurd bî. (Ew kurd bû.)
4. (devokî) be:

   Eger ew kurd bî. (Eger ew kurd be.)