çilmisîn

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /t͡ʃɪlmɪˈsiːn/
• Kîtekirin: çil·mi·sîn

Lêker

Lêkera negerguhêz
Rehê dema niha	-çilmis-
Rehê dema borî	-çilmisî-
TEWANDINA LÊKERÊ

Guleke çilmisî.

çilmisîn lêkera xwerû, negerguhêz

1. qurmiçîn, qirmiçîn, qermiçîn,
   (gul û giya yan leş) ji ber piçek hişkbûnê xeml û geşiya xwe ji dest dan

   Gul çilmisîn,
   Rûyê mirovên pîr qurmiçî ye.

   • Ey felek bo te dinalim
     Bo çi nêrgiz çilmisîn
     Ew çima bextê me ho ye
     Em bê dost û bêkes in. — (Helbest: Bedirxan Sindî, stran: Mihemed Şêxo)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: چلمسین‎

Herwiha

• çelmisîn
• çirmisîn

Dijmane

• bişkivîn

Têkildar

• çilmisandin

Jê

• çilmisiyayî
• çilmisî
• çilmisok

Etîmolojî

Hevreha soranî çiro bûn, kirmaşanî çilüsyan, ermenî թարշամել (tarşamêl) / թառամել / (taramêl) herdu bi maneya "çilmisîn", avestayî terşne- (tî, têhn, hewceyî avê), sanskrîtî trşyeti- (tî, hewceyî avê), yûnaniya kevn τέρσομαι (têrmosoy: hişk / ziwa bûn), latînî terra (ax, erdê ziwa) û torrere (sotin, şewitîn), almanî dürr (ziwa, hişk), albanî thartë (tirş) û ter (hişk / ziwa bûn), îngilîzî thirst (tên, hewcedariya bi avê) û dry (hişk, ziwa)... hemû ji proto-hindûewropî *ters- ("hişk, ziwa") ku herwiha serekaniya tî / tên (hewceyî avê) û tirş) yên kurdî ye jî. Bo guherîna "t > ç" bide ber "pate/paçe" û "qurt/qurç". Guherîna "l/r" di kurdî de diyardeyeke berbelav e.

Ji formeke kevnar a hevpar a wekî *terşemsîn, rş/rd/rj di kurdî de gelek caran dibe l (binêre dil, hêl-, bilîn û frs: ورزیدن‎(werzîden)). m'ên ku pêş dengekî dengdêr tên jî li gor zimanî dibin dibe v/w. anku di kirmaşanî de bûye *çelewsîn > *çilûsîn û bi dengnasiya kirmaşanî bûye "çilüsiyan/çilüsîn" ji ber ku w'ên badînî bi kurmanciyên palewanî dibin ü. Bi soranî *çilewsîn bûye lê s herçima ketiye û paşê jî wek lêker êdî nemaye û wek *çilew maye ku bûye "çiro". Di badînî de m cih guhartiye lewma jî nebûye v, wek "çilmisîn" maye. -mis di vir de paşgireke transformatîf e ku maneya guherînê nîşan dide, anku çilmisîn = tirş ketin. Bo zêdetir agehî binêre -ij.

Werger

• Almanî: welken → de, verwelken → de, dörren → de, bleichen → de, verblassen → de, verblühen → de, ausbleichen, ^?Blässe → de m, ^?verhallen → de
• Çekî: vadnout → cs
• Çînî: 枯萎(kūwěi)
• Danmarkî: visne
• Erebî: صعق (se'eqe), زبل‎ → ar, ^?اصفر‎
• Ermenî: թարշամել (tʿaršamel) / թառամել / (tʿaṙamel)
• Farisî: پژمردن‎ → fa (pejmoden), پژمرده شدن‎
• Fînî: kuihdutua, nuutua → fi, näivettyä → fi, lakastua → fi
• Fransî: flétrir → fr, se faner
• Holendî: verschrompelen → nl
• Îngilîzî: to wither → en, to shrivel → en, to droop → en, to dry up → en, to fade → en, to wilt → en, shriveling → en, withering → en, wizen → en, ^?shrinkage → en, ^?discoloration → en, ^?shrinking → en
• Îtalî: appassire → it
• Japonî: 枯れる → ja (かれる, kareru)
• Koreyî: 시들다 (sideurda)
• Polonî: wysuszać, suszyć → pl
• Portugalî: murchar → pt
• Romanyayî: veșteji → ro, ofili → ro
• Rusî: вянуть (vyanuti), завянуть (zavyanuti), увянуть (uvyanuti), увядать (uvyadáti), сохнуть (sóxnuti), засохнуть (zasóxnuti)
• Spanî: marchitarse → es
• Swêdî: vissna → sv, förtorka
• Tirkî: solmak → tr, pörsümek → tr, renk atmak, uçmak → tr, uçuklaşmak → tr
• Yûnanî: μαραίνομαι → el (maraínomai)

Navdêr

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	çilmisîn	çilmisîn
Îzafe	çilmisîna	çilmisînên
Çemandî	çilmisînê	çilmisînan
Nîşandera çemandî	wê çilmisînê	wan çilmisînan
Bangkirin	çilmisînê	çilmisînino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	çilmisînek	çilmisînin
Îzafe	çilmisîneke	çilmisînine
Çemandî	çilmisînekê	çilmisîninan

çilmisîn mê

1. Maneya vê peyvê hê nehatiye nivîsîn. Heke hûn maneya wê bizanin, kerem bikin binivîsin.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Werger

• Tirkî: solma → tr, soluş → tr, pörsüme → tr, uçuklaşma → tr