qirêj
Kurmancî biguhêre
Bilêvkirin biguhêre
Rengdêr biguhêre
qirêj
- Tiştê ne pak e ku li ser lebatên laşê kesek yan li ser cilên kesek û wd. peyda dibe û wan dixe rewşa ne pakîyê.[1]
- Li gor daneyên Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanî (WHO) salane 7 milyon kes ji ber hewayê qirêj canê xwe ji dest didin. — (Salane 7 milyon kes ji ber hewayê qirêj canê xwe ji dest didin [arşîv], www.basnews.com, 01.05.2018)
- Berpirsên Komîseriya Mafên Mirovan li Besrayê aşkera kirin ku li gel vebûna dibistanan hejmareke zêde ya xwendekaran jî ji ber ava vexwerinê ya qirêj jehrî bûne û bang li rêveberiya herêmî û hikûmeta navendî hat kirin ku di vê mijarê de gavên cidî bavêjin. — (Li Besrayê hejmara kesên ji ber ava qirêj jehrî bûne her zêde dibe! [arşîv], www.basnews.com, 15.10.2018)
- Gotinên kirêt.
- …de biçin weke xwe bikin, bi derew û tevgerên xwe yên qirêj dijminiya min bikin. — (Hesenê Metê, Labîrenta Cinan, Weşanên Peywend, 1994, r. 132, ISBN ISBN:9789197125475)
- bed, xirab
- Bi tekezî û wek min pêştir jî gotiye, di vê cîhana herî qirêj de û mirov bi awayekî gelekî xirap ji bo hin armancan tê bikar û di siya van hemû kuştin, wêranî û koçberiya bi ser me de hatiye, ti rê û amraz ji hunerê bilindtir nîn e ku mirovatiya me ji cîhana qirêj biparêze. — (Siyamend Brim, Bi hunerê mirovatiyê ji cîhana qirêj diparêzin [arşîv], www.kurdistan24.net, 16.09.2019)
- heram, qedexe
- Ez pareyê te yên qirêj naxwazim!
Bi alfabeyên din biguhêre
Hevmane biguhêre
Dijmane biguhêre
Etîmolojî biguhêre
Hevreha soranî کڕێش (krrêş) (kirrêş), kurdiya başûrî qirêşt, ihtimalen bi metatezê ji erebî قذر (qeðir) e. "ð" anku "zal" yanî z-ya fis ya erebî adeten di kurdî de dibe "z" û "z" jî berê di kurdî de dibû "j" (bide ber farisî "zen, zehr" lê kurdî "jin, jehr"). Dikare bê texmînkirin ku hevreha "kirêt" ya ji ermenî կեղտ (kêłt) yan jî "kirh" ji tirkî kir (pîsî) be (heman peyv di zimanên din jî yên tirkîkî de heye - azerî, ozbekî, tirkmenistanî - loma ya kurdî dê ji tirkî be, ne berevajî). Lê bi ihtimalekan mezin "qirêj" ne hevreha "kirh" yan "kirêt"ê ye, bi taybetî ji ber ku "-êj" şirovenekirî dimîne.
Herwiha "qirêj" - berevajî texmîna etîmolojiya gelêrî - ne têkilî peyva "qereç / qereçî" ye jî ku ji urdûyî کراچی (Keraçî) ye ku bajarekî mezin e li başûrê Pakistanê).
Agadarî biguhêre
Di hin devokan de qirêj wek navdêr û qirêjî wek rengdêr tê bikaranînê: Mirovê qirêjî di bin qirêjê ve maye. Lê di hinan de jî "qirêj" rengdêr û "qirêjî" jî navdêr e: "Mirovê qirêj di bin qirêjiyê de maye."
Werger biguhêre
- Adîgeyî: шӏои (ṣ̂oi)
- Afrîkansî: vuil → af
- Albanî: ndyrë → sq
- Almanî: schmutzig → de, dreckig → de, verdreckt → de
- Altayiya başûrî: кирлӱ (kirlü)
- Asamî: লেতেৰা (letera)
- Astûrî: puercu → ast, suciu, gochu → ast
- Aynuyî: アチカ (acika), ヤヤシㇱ (yayasis)
- Azerî: çirkli, kirli → az
- Başkîrî: бысраҡ (bïsraq)
- Belarusî: бру́дны (brúdny)
- Bengalî: নোংরা (noṅra)
- Bulgarî: мръ́сен → bg (mrǎ́sen), изца́пан → bg (izcápan)
- Burmayî: ညစ် (nyac), ပေ → my (pe)
- Çamicuroyî: pa'sawa
- Çeçenî: боьха (böχa)
- Çekî: špinavý → cs
- Çerokî: ᎠᎦᏓᎭᎢ (agadahai)
- Çînî:
- Kantonî: 汙糟 (wu1 zou1 laat6 taat3)
- Dunganî: зон (zon), зонщи (zonxi), нон (non)
- Mandarînî: 髒 → zh (zāng)
- Min dongî: 垃渣 (lă-că)
- Minnanî: 癩𰣻 (thái-ko), 垃圾 → zh-min-nan (lah-sap), 腌臢 → zh-min-nan (a-tsa), 垃儳 → zh-min-nan (lâ-sâm)
- Wuyî: 齷齪
- Danmarkî: beskidt, uren
- Endonezyayî: kotor → id
- Erebî: قَذِر (qaḏir), وَسِخ (wasiḵ)
- Erebiya fasî: موسخ (musəḵ)
- Ermenî: կեղտոտ → hy (kełtot)
- Esperantoyî: malpura
- Estonî: räpane
- Farisî: کثیف → fa (kasif), پلید → fa (palid)
- Ferî: skitin → fo
- Fînî: likainen → fi, törkyinen → fi
- Fransî: sale → fr
- Friyolî: sporc
- Frîsî: smoarch, gruzich
- Gaelîka skotî: caca
- Galîsî: sucio → gl
- Gurcî: ბინძური (binʒuri)
- Hawayî: lepo
- Hindî: गंदा → hi (gandā), मैला → hi (mailā)
- Hmongî: txab, ceb
- Holendî: vuil → nl, smerig → nl, vies → nl
- Îbranî: מלוכלך \ מְלֻכְלָךְ (m'lukhlákh)
- Îdoyî: sordida → io, desneta → io
- Îngilîziya kevn: fūl, unclǣne, adeliht
- Îngilîzî: dirty → en
- Îngûşî: бӏеха (bʿeχa)
- Inuktitut:
- Înuîtî: ainnik, ippak, itjunak, salumaittuk
- Îrlendî: salach, cáidheach
- Îtalî: sporco → it, sudicio → it, lurido → it, lercio → it
- Îzlendî: óhreinn → is
- Japonî: 汚い → ja (きたない, kitanai), 汚れている (よごれている, yogoreteiru)
- Javayî: reged → jv
- Kabardî: фӏей (f̣ej)
- Kapampanganî: madinat, marinat
- Kaşûbî: brëdny
- Katalanî: brut → ca, llord → ca
- Kayingangî: kavéj
- Keçwayî: ganra, ch'ichi
- Kirgizî: кир → ky (kir), баткак → ky (batkak)
- Kîngalî: කිලිටි (kiliṭi)
- Kîrîbatî: buritoto, bakanana
- Koreyî: 더럽다 → ko (deoreopda)
- Kreyoliya jameîkî: dutty
- Latînî: sordidus, impuratus, impurus
- Latviyayî: netīrs → lv
- Lawsî: ເປື້ອນ (pư̄an)
- Lîtwanî: nešvarus, purvinas, bjaurus
- Makedonî: валкан (valkan)
- Malezî: kotor → ms
- Maltayî: maħmuġ
- Maratî: मळकट (maḷkaṭ)
- Mbya guaraniyî: ky'a
- Mecarî: piszkos → hu, koszos → hu
- Mongolî:
- Napolîtanî: nzivato
- Navajoyî: niłhin, chin bąąh
- Nepalî: मैलो (mailo)
- Normandî: sale
- Norwecî:
- Oksîtanî: brut → oc, lord → oc
- Oriyayî: ମଇଳା → or (môiḷa)
- Oygurî: كىر (kir)
- Ozbekî: kir → uz, iflos → uz, bulgʻanch → uz, loy → uz
- Peştûyî: سخا → ps (sxâ), خيرن → ps (xirën)
- Plodîşî: orrein, schmutzich
- Polonî: brudny → pl
- Portugalî: sujo → pt
- Qazaxî: кір (kır), лас (las), батпақты (batpaqty)
- Rapanuyî: havahava
- Romancî: malnet, tschuf
- Romanyayî: murdar → ro, nespălat → ro, jegos → ro
- Rusî: гря́зный → ru (grjáznyj), испа́чканный → ru (ispáčkannyj)
- Sanskrîtî: मल → sa (mala)
- Sardînî:
- Kampîdanî: feu
- Sicîlî: lordu → scn, sporcu, nzivatu, loddu
- Sirboxirwatî:
- Skotî: clarty
- Slovakî: špinavý
- Slovenî: umazan → sl
- Somalî: warakh
- Sorbî:
- Spanî: sucio → es
- Sundanî: bagedur
- Swêdî: oren → sv, smutsig → sv, skitig → sv
- Şîngazîcayî: -a nkuɗi
- Tacikî: пурлой (purloy), лойолуд → tg (loyolud), чиркин (čirkin), касиф (kasif), ҷазир (jazir), ифлос (iflos)
- Tagalogî: marumi, madumi, makalat
- Taiya başûrî: หลุหละ
- Tayî: สกปรก → th, เลอะ → th (lə́), เปื้อน → th (bpʉ̂ʉan)
- Telûgûyî: మురికి → te (muriki)
- Tetûmî: fo'er
- Tirkî: kirli → tr
- Tirkmenî: kirli
- Tîbetî: བཙོག་པ (btsog pa)
- Toxarî B: eñatketse, kraketstse
- Urdûyî: گندہ (gandā), گندا (gandā)
- Ûkraynî: брудни́й → uk (brudnýj)
- Venîsî: onto → vec, sporco, baozo
- Viyetnamî: bẩn → vi, bẩn thỉu → vi, dơ → vi
- Volapûkî: miotik → vo
- Walonî: mannet → wa, måssî → wa, niche → wa, swasse → wa
- Weylsî: budr → cy, brwnt → cy
- Ximêrî: ក្រខ្វក់ (krɑkvŭək), កខ្វក់ → km (kɑkvŭək), ប្រឡាក់ → km (prɑlak)
- Yagarayî: ban
- Yakutî: кирдээх (kirdeex)
- Yidîşî: גראָב (grob), שמוציק (shmutsik)
- Yûnanî: βρόμικος → el (vrómikos), ακάθαρτος → el (akáthartos), λερωμένος → el (leroménos)
- Kevn: μυσαρός (musarós)
- Zêlandî: vuul
- Zhuangî: heiz, nwk, boemh, gyuek, oepsoep, uq
- Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.
biguhêre
Zayenda mê ya binavkirî | ||
---|---|---|
Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
Navkî | qirêj | qirêj |
Îzafe | qirêja | qirêjên |
Çemandî | qirêjê | qirêjan |
Nîşandera çemandî | wê qirêjê | wan qirêjan |
Bangkirin | qirêjê | qirêjino |
Zayenda mê ya nebinavkirî | ||
Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
Navkî | qirêjek | qirêjin |
Îzafe | qirêjeke | qirêjine |
Çemandî | qirêjekê | qirêjinan |
qirêj mê
- qirêjî, pîsî, gemarî, genîtî, ne paqijî, rewşa tiştên pîs
- Ey xame te jî gelek dirêj kir
Ev name bes e te pir qirêj kir
Herçend-i kelam şubhê dir bit — (Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, ~1692)
- Ey xame te jî gelek dirêj kir
Herwiha biguhêre
Jê biguhêre
- qirêjî
- qirêjîtî
- qirêjtî
- (Lêker) qirêj bûn
- (Lêker) qirêj kirin
- qirêj girtin
- (Navdêr) qirêjgirtin
Bide ber biguhêre
Werger biguhêre
- Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.
Çavkanî biguhêre
- ↑ M. Emîn Bozarslan, Ferhenga Kurdî, Deng, 2011, çapa 1em, r. L-R;, ISBN 978-975-7011-75-0